Page 5 - 5. SINIF TÜRKÇE PARAGRAF - GİRİŞ YAYINLARI

SÖZCÜklER aRaSı anlam İlİŞkİSİ PARAGRAF TESTİ 2

1 Dilde anlam yönünden birbirine eşit, yani aynı şeyleri 3 Her dilde anlamca birbirinin karşıtı olan sözcükler bulun-
anlatmaya yarayan sözcükler vardır. Anlamca aynı olan maktadır. Bunlar aynı anlam alanı içinde iki karşıt ucu
bu tür sözcüklere eş anlamlı (anlamdaş) sözcükler denir. belirtir. Günlük yaşamda, sözlü ve yazılı anlatımda bir
(I) Örneğin “demek” ile “söylemek”, “göndermek” ve “yol- kavramı daha iyi belirtebilmek için zıt anlamlı sözcükler-
lamak” eş anlamlı sözcüklerdir. (II) Genel olarak bir dil- den geniş ölçüde yararlanıldığı görülmektedir. Zira zıt
deki iki ayrı sözcük tamamen aynı anlama gelmez, bu anlamlı sözcüklerle nesnelerin ve durumların özellikleri
bakımdan da eş anlamlılık durumuna çok az rastlanır. (III) daha belirgin bir biçimde ifade edilmekte, daha güçlü
Eş anlamlılık, esasında farklı iki dildeki sözcüklerin cüm- ve etkileyici bir anlatım sağlanmaktadır. Örneğin “gökte
lede birbiri yerine kullanılabilmesidir ve bu sözcükler ara- ararken yerde bulmak” deyiminde “gök” ile “yer” sözcük-
sında her zaman için küçük de olsa anlam farkları vardır. leri kullanılarak söze bir etkileyicilik katılmış, “aramak” ve
(IV) Eş anlamlı gibi görünen pek çok sözcüğün araların- “bulmak” sözcüklerinin de anlam karşıtlıklarından yarar-
daki ince anlam farkları, kullanım sırasında ve deyimlerde lanılmıştır.
GİRİŞ YAYINLARI
ortaya çıkar. Örnek olarak “baş” ve “kafa” sözcüklerini ele Yukarıdaki parçaya göre zıt anlamlı sözcüklerle ilgili
alalım. Bunlar eş anlamlı kabul edilen sözlerdir. Ancak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
“başında bir hâl var” deyimindeki “baş” sözcüğünü “kafa”
kelimesiyle değiştiremeyeceğimiz gibi, “kafayı bulmak” A) Cümlelerde zıt anlamları sözcükleri birlikte kullan-
deyiminde de “kafa” yerine “baş”ı koyamayız. mak anlatımı etkili kılar.

Bu parçadaki numaralandırılmış cümlelerden hangi- B) İki sözcüğün zıt anlamlı olabilmesi için aynı kavram
sinde tanımlama yapılmıştır? alanına ait olmaları gerekir.
C) Zıt anlamlı sözcükler, varlıkların niteliklerini belirgin-
A) I B) II C) III D) IV leştirme konusunda yardımcı olur.

D) Zıt anlamlı sözcükler yazılarda daha çok edebî metin-
lerde, konuşmalarda da deyimlerde kullanılır.

2 Bir dilde anlam ve işlev bakımından farklı olmasına rağ-
men aynı ses değerine sahip sözcükler de vardır. Bun-
lara eş sesli (sesteş) sözcükler adı verilir. Yani eş sesli-
lik, anlamları birbirinden tamamen ayrı iki veya daha çok
kavramın, aynı ses birleşimiyle, aynı sözcükle dile getiril- 4 (I) Diller ve kültürler arasındaki etkileşimle eş anlamlı-
mesidir. Örneğin “Eyleme vaktini zayi / Deme kış yaz, oku lık (anlamdaşlık) durumu ortaya çıkabilir. (II) Bir dilin söz
yaz.” dizelerinde “yaz” sözcükleri, söyleniş bakımından varlığı yabancı dillerden gelen sözcüklerle zenginleşir.
aynı olmakla birlikte, anlamları farklıdır. Yabancı dillerden alınan sözler, dilin temel sözleriyle
yakın anlamlı olduğunda cümlelerde bu sözlerin yerine
Yukarıdaki parçayla ilgili olarak aşağıdaki yorumlar- kullanılabilir. (III) Yani yabancı dillerden alınan ögeler dilin
dan hangisi yapılamaz? kendi sözcükleri yerine geçebilir. (IV) Eski Türkçe döne-

A) Parçanın anlatımında sözcükler genellikle gerçek an- minde dilde “sü” sözcüğü kullanılırken sonradan Arapça-
lamda kullanılmıştır. dan “asker” alınmıştır. Dilimizde “üzüntü” sözcüğü varken
B) Parçada tanımlama ve tanık gösterme birlikte kulla- onunla birlikte Arapçadan “elem, keder, gam”; Farsçadan
nılmıştır. da “dert” kullanılmaya başlanmıştır. Yine “kaygı” sözcüğü
C) Parçada destekleyici ve açıklayıcı ifadelere yer ve- ile Farsça “endişe” dilimizde bir kullanım alanı bulmuştur.
rilmiştir. Parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi çıka-
D) Parçanın yazılma amacı, dil bilgisine ait bir kavram rılırsa anlamda bir daralma olmaz?
hakkında okuru bilgilendirmektir. A) I B) II C) III D) IV

Giriş Yayınları / 5. Sınıf Türkçe 5