Page 26 - 9-sinif-telafi

FİİLLER 25

FİİLLER (EYLEMLER) FİİL KİPLERİ EK FİİL (EK EYLEM)
• Varlıkların yaptıkları veya etkilendikleri işleri, ha- • Türkçede fiil kipleri, haber ve dilek kipleri ol- • Kip eki almış fiillere eklenerek bu fiilleri
desiyle bazen de iradesi dışında gerçekleşen fiillerdir. İTÖR YAYINEVİ
reketleri, oluşları, kılışları, durumları zamana ve mak üzere iki alt başlıkta incelenir: birleşik zamanlı hale getiren ve isimlere
kişiye bağlı olarak anlatmada kullanılan sözcük- Haber Kipleri getirilerek isimlerin yüklem olmasını sağ-
lere fiil denir. Bir sözcüğün fiil olup olmadığını layan eklere ek fiil denir.
anlamanın en kolay yolu, sözcüğe “-mek” mastar • Bir fiilin çekiminde kesin olarak zaman bildiren
ekini eklemektir. fiil kiplerine haber kipleri denir. Ek fiilin görevleri şunlardır:
Çekimli Fiil: Bir fiilin kip ve şahıs eklerini almış haline ⤷ Gelecek Zaman (-ecek / -acak) • Basit zamanlı fiillere getirilerek bu fiilleri
çekimli fiil denir. Dolayısıyla çekimli fiiller, bildirilen ⤷ Şimdiki Zaman(-yor) birleşik zamanlı yapma
işi yapan unsuru, bu işin yapılma zamanını ve isteğini ⤷ Geniş Zaman (-r / -ar / -ır)
belirtmektedir. Çekimli fiilleri, “fiil kök ya da gövdesi ⤷ Görülen Geçmiş Zaman (-dı / -di) ⤷ Bu şiiri arkadaşım yazmış. (Fiil basit za-
manlıdır. Çünkü sadece duyulan geç-
+ kip eki + şahıs eki” şeklinde formülize edebiliriz. ⤷ Duyulan Geçmiş Zaman(-mış / -miş) miş zaman eki kullanılmıştır.)
Çekimli fiiller cümlede yüklem görevinde kullanılır.
Dilek Kipleri ⤷ Bu şiiri arkadaşım yazmıştı. (Fiil birleşik
⤷ Her hafta yeni bir kitap okuyorum. zamanlıdır. Çünkü duyulan geçmiş za-
• Fiillere dilek anlamı katan ve zaman anlamı ta- man ekinin üzerine “-tı” ek fiili getirilmiş-
FİİLDE ANLAM şımayan kiplere dilek kipleri denir. tir. Fiil, ek fiilin hikâye çekimiyle çekim-
• Fiiller; taşıdıkları anlam özelliklerine göre kılış fi- ⤷ Gereklilik Kipi (-meli) lenmiştir.)
illeri, durum fiilleri ve oluş fiilleri olmak üzere üç
başlıkta ele alınır. ⤷ Şart Kipi (-sa / -se) • İsimlere ya da isim soylu sözcüklere (za-
⤷ İstek Kipi (-a / -e) mir, sıfat, edat, fiilimsi) getirilerek bu
Kılış (İş) Fiilleri: Öznenin kendi iradesiyle, isteyerek sözcükleri yüklem yapma
yaptığı fiillerdir. Bu fiiller nesne alabilir yani kılış fiilleri ⤷ Emir Kipi
“neyi, kimi, ne” sorularına mantıklı bir cevap verebilir. ⤷ Bana anlattıklarının hepsi doğruymuş.
⤷ Düşüncelerimi içimden geldiği gibi yazdım. FİİL KİPLERİNDE ANLAM KAYMASI (“doğru” ismi ek fiilin rivayeti olan
zaman içerisinde kendiliğinden ortaya çıkan değişimi ED • Fiil çekimlerinde bir zaman veya dilek kipinin • Ek fiil alan fiillerin olumsuz hali, “-ma”
“-miş” ekini alarak yüklem olmuştur.)
Durum Fiilleri: Durum fiilleri öznenin bazen kendi ira-
başka bir zaman veya dilek kipi yerine kullanıl-
Bu fiiller “neyi, kimi, ne” sorularına cevap veremez.
olumsuzluk eki kullanılarak; ek fiil alan
masına anlam kayması denir. Anlam kaymasının
⤷
İki saat geçmeden çocuk uyandı.
isimlerin olumsuz hali ise “değil” sözcü-
görüldüğü fiillerde kullanılan kip eki kendi anla-
ğü kullanılarak yapılır. Ek fiilin soru şek-
Oluş Fiilleri: Öznenin iradesi dışında gerçekleşen ve
linde ise “mi” soru eki kullanılır.
ifade eden fiillerdir. Oluş fiilleri bir durumdan başka ⤷ mının dışına çıkar. FİİLLERDE KİŞİ (ŞAHIS)
Nasreddin Hoca bir gün pazara iner. (Bu cüm-
bir duruma geçildiği anlamını taşır ve “neyi, kimi, ne” lede geçen geniş zaman eki, kendi anlamını • Fiildeki hareketi, işi gerçekleştiren ya da
sorularına cevap vermez. kaybederek geçmiş zamanı ifade edecek şe- o hareketin içinde bulunan varlığa kişi
⤷ Ekmeklerin bir kısmı bayatlamıştı. kilde kullanılmıştır “inmiş”.) denir.