Page 26 - 2024-yurtdisi-cozumlu-konu-anlatimli

İSLAMİYET ETKİSİNDEKİ 6.

TÜRK EDEBİYATI BÖLÜM

Ɖ Eserde birey ve devlet için mutlu olmanın koşulları
GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ (İslamiyet anlatılır.
Etkisindeki İlk Ürünler) Ɖ Kutadgu Bilig, “adalet, saadet, akıl, akıbet” şeklinde
dört ögeyi simgeleyen temsili (alegorik) dört kişinin
Türkler İslamiyet’le tanıştıktan sonra 10. yüzyılda, kitle- karşılıklı konuşmalarından oluşmaktadır.
ler halinde İslamiyet’i benimsemişlerdir ve bu durum her
alanda olduğu gibi edebi hayatta da birtakım değişiklik- Ɖ Eser mesnevi tarzında yazılmıştır ve Türk edebiyatı-
leri beraberinde getirmiştir. Karahanlı hükümdarı Satuk nın ilk mesnevisi kabul edilir.
Buğra Han’ın 920’de Abdülkerim adını alarak Müslü- Ɖ Eserde 6645 beyit, 173 dörtlük bulunmaktadır.
man olması, İslamiyet’in Türkler arasında yayılmasında Büyük bir bölümü aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Edebiya-
dönüm noktası olmuştur. Karahanlı Devleti Dönemi’nde Ɖ tımızda aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk eserdir.
İslamiyet, devletin resmi dini olarak kabul edilmiştir. İlk
Türk-İslam ürünleri de bu dönemde yani X - XI. yüzyılda Ɖ Eserin bazı bölümleri ansiklopedik bilgiler içerir.
verilmeye başlanmıştır. Ɖ Didaktik bir üslupla kaleme alınmıştır.
Bu döneme “geçiş dönemi” denmesinin nedeni edebi Ɖ Eser, devlet yönetimi konusunda görüşleri dile getir-
eserlerde İslamiyet öncesi dönemin özellikleri ile İslami diğinden ve devrin hükümdarlarına öğütler verdiğin-
dönemin özelliklerinin bir arada görülmesidir. Yani geçiş den siyasetname özelliği de gösterir.
dönemi eseri olarak adlandırdığımız eserlerde, hem İsla- Kutadgu Bilig’deki dört sembolik karakter ve bu karak-
miyet’le birlikte gelen her türlü değişim hem de İslamiyet terlerin temsil ettikleri değerler şunlardır:
öncesi döneme ait kültürel izler bir arada bulunur.
Küntogdı: Kelime anlamı olarak “Gündoğdu” demektir.
Geçiş Döneminin Genel Özellikleri Eserde hükümdardır ve hukukun, adaletin sembolüdür.
Aytoldı: Kelime anlamı olarak “Dolunay” demektir.
Ɖ Bu eserlerde İslamiyet öncesi kültür ve İslami kültür Eserde vezirdir ve saadetin/mutluluğun sembolüdür.
iç içedir.
Ögdülmiş: Kelime anlamı olarak “Övülmüş” demektir.
Ɖ Eserlerde toplum hayatını şekillendirme ve yönlen- Eserde vezirin oğludur (bilge) ve aklın/bilginin sembo-
dirme amacı güdülmüştür. lüdür.
Ɖ Eserlerde dini öğretme, ahlaki değerleri kazandırma Odgurmuş: Kelime anlamı olarak “Uyanmış” demektir.
amacı esas alınmıştır.
Eserde vezirin kardeşidir (derviş) ve akıbetin/kanaatin
Ɖ Hece ölçüsüyle beraber aruz ölçüsü de kullanılmaya temsilcisidir.
başlanmıştır.

Ɖ Dile Arapça ve Farsçadan sözcükler girmiştir. YUSUF HAS HACİP
Ɖ Nazım birimi dörtlük ve beyittir. Ɖ Balasagun’da (şimdiki Kırgızistan topraklarında)
Ɖ Arap ve Fars edebiyatında kullanılan nazım şekilleri dünyaya gelmiştir.
ile eserler verilmeye başlanmıştır. Ɖ Matematik, astronomi, tıp, felsefe ve tarih alanla-

Ɖ İslam dininin esaslarını anlatma, tanıtma ve benim- rında derin bilgi birikimine sahiptir.
setme amacını taşıyan didaktik eserler verilmiştir. Ɖ Eserleri sayesinde kendisine Tabgaç Buğra Han
tarafından “Has Haciplik” unvanı verilmiştir.
o İslami devir Türk edebiyatının (Geçiş Döneminin)
ilk ürünleri şunlardır:
Dîvân-ı Lügâti’t Türk
Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) Ɖ “Türk Dillerinin Divanı” anlamına gelen Dîvân-ı
Lügâti’t Türk, Kâşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
Ɖ İslami devir Türk edebiyatının ilk eseri olan Kutadgu Bu eser Türkçenin ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı, ilk
Bilig, Yusuf Has Hacip tarafından Karahanlı Devleti Ɖ derleme çalışması ve ilk antolojisidir.
zamanında (1069-1070 yıllarında) Hakaniye (Kara-
hanlı) Türkçesi ile yazılarak Hükümdar Tabgaç Buğra Ɖ Araplara Türkçe öğretmek ve Türk dilinin Arapça
Han’a sunulmuştur. kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla
Arapça olarak kaleme alınmıştır.