Page 22 - 10_edebiyat_ogretmenin

64 ŞİİR
ˇ Şiirlerde atlı göçebe hayatın izlerine sıkça rastlanır. Bunun yanı sıra savaş, mücadele,
kahramanlık ve doğanın çetin koşulları şiirin başlıca temaları arasındadır.
ˇ Yiğitlik, yurt sevgisi, doğa sevgisi, ölüm, töreler ve inançlar, işlenen başlıca tema ve
konuları oluşturur.
ˇ “Şaman, baksı, oyun, ozan, kam” adı verilen din adamları aynı zamanda şair, edebiyatçı
ve müzisyendir.
ˇ Bu dönemde en çok kullanılan nazım şekilleri destanlar, sagular, koşuklar ve savlardır.
ˇ Kaşgarlı Mahmut’un Divânü Lûgati’t Türk adlı eserinde ve Turfan kazılarında ele geçi-
rilen metinlerde adlarına ve şiirlerine rastlanan ilk Türk şairleri Aprın Çor Tigin, Çuçu,
EDİTÖR YAYINEVİ
Ki-ki, Kül Tarkan, Asıg Tutung, Pratyaya Şiri, Kalun Kayşı, Çisuya Tutung’dur.
ˇ Adı bilinen ilk Türk şair Aprın Çor Tigin’dir. Bu şair, Uygur döneminde yaşamış ve Mani
dininin etkisinde şiirler yazmıştır.
ˇ İslamiyet öncesi Türk şiirinin şairi bilinen ilk örneklerini Uygurlarda bulmaktayız. Aprın
Çor Tigin’in yazdığı “Bir Aşk Şiiri” adlı şiir ilk Türk şiiridir.
ˇ “Destan” diğer türlere oranla daha yaygın olduğundan bu döneme Destan Devri Türk
Edebiyatı adı da verilir.

ISLAMIYET ÖNCESI DÖNEME AIT NAZIM TÜRLERI

Destan: Milletlerin hayatını derinden etkileyen olayların (savaş, doğal afetler, göçler...)
çoğunlukla manzum şekilde anlatıldığı edebî ürünlere destan denir. Destanlar sözlü
anlatım geleneği çerçevesinde oluşmuş anonim edebî ürünlerdir. Bu ürünler, nesilden
nesile sözlü bir şekilde aktarıldığı için zamanla değişikliklere uğrayabilir. Destanlar
söyleniş özelliği bakımından şiir niteliği taşısa da içerik bakımından hikâyeye yakındır.
Çünkü bu edebî ürünlerde bir olay; zaman, mekân ve kişi unsurlarıyla birlikte anlatılır.
Ayrıca destanlar kullanılan dil ve nazım birimi bakımından millî bir özellik gösterir, ait ol-
dukları milletin ortak dünya görüşünü yansıtır. Anlatılan olaylar her ne kadar olağanüstü
özellik gösterse de destanlar yazılı belgelerle takip edilemeyen dönemlerin yaşam tar-
zı, inançları, toplumsal olayları hakkında bilgi verir. Türk edebiyatı destan nazım şekli
bakımından oldukça zengindir.

Koşuk: İslamiyet öncesi dönemde aşk, kahramanlık, doğa ve yurt sevgisi temalarında
hece ölçüsüyle söylenen şiirlere koşuk denmiştir. Koşuklar genellikle kopuz adı verilen
çalgı eşliğinde söylenmiştir. Dolayısıyla bu şiirlerde belirli bir ezginin olduğu söylenebi-
lir. Koşuklar sözlü edebî ürünlerdir ve bu nedenle İslamiyet öncesi dönemden günümü-
ze sınırlı sayıda koşuk örneği kalmıştır. Bu örnekler de Divânü Lügati’t Türk adlı eserde
mevcuttur.

Koşukların şekil ve içerik özellikleri şunlardır:
ˇ Koşuklarda aşk, doğa, yiğitlik, kahramanlık konuları işlenir.
ˇ Koşuklar hece ölçüsüyle söylenen şiirlerdir.
ˇ Sözlü edebî ürünler olduğu için koşuklarda genellikle yarım kafiye kullanılmıştır.
ˇ Nazım birimi olarak dörtlük kullanılır.
ˇ Dörtlüklerin kafiye düzeni aaab, cccb, dddb şeklindedir.
ˇ Koşuklar konularına göre lirik, pastoral ve epik şiir özelliği gösterir.
ˇ Genellikle sığır adı verilen av törenlerinde ve şölen adı verilen ziyafetlerde söylenen
şiirlerdir.