Page 12 - 10. Sınıf Coğrafya Öğretmenin Ders Notları

¦ DOĞAL SİSTEMLER § 11 11

* Levha sınırları volkanik olayların çok olduğu bölgelerdir. Volkanik olaylar sırasında dışarıya çıkan
malzeme sıvıysa lav, katı ise tüf adını alır. Huni biçimindeki çukurluklara krater denir.

* Yeni bir patlama ya da çökme sonucu kraterin genişlemesiyle oluşan çanağa kaldera, çakıl
büyüklüğünde olan katı maddelere lapilli, daha büyüklere ise volkan bombası denir.

* Gaz patlamasıyla oluşan çukurluklara maar, volkanik patlamayla çıkan materyalin üst üste
birikmesiyle oluşan kabartılara da volkan konisi denir.

* Volkanik dağlar tek tektir. Afrika’da Klimanjaro, Japonya’da Fujiyama, Endonezya’daki
EDİTÖR YAYINEVİ
Sumatra, İtalya’da Etna ve Türkiye’de Ağrı dağları volkan konilerinin örnekleridir.

* Büyük Okyanus çevresinde volkanlar yoğundur. (Ateş Çemberi)
* Dışarıya çıkan malzeme katı ise (asidik) tabakalı volkanlar, akışkan özellikte ise (bazik) kalkan
volkanları oluşur. Derinlik volkanizmasıyla batolit, lakolit, sill ve dayk gibi kayaçlar oluşur.

Volkan konisi

Volkan bacası
Lakolit

Sill
Magma
Dayk
Batolit

Batolit: Magmanın yer kabuğunun derinlerinde yavaş yavaş katılaşmasıyla oluşur. Üst kısmı kubbe biçimin-
dedir. Alt kısmı geniştir.

Lakolit: Magmanın, tabakalar arasına girerek tabakaları yukarı itip kubbeleştirmesi sonucunda oluşan
mantara benzer kütlelerdir.

Sill: Tabakalar arasına sızan magmanın, tabakaya paralel şekilde yayılarak soğuması sonucu oluşur.

Dayk: Magmanın çatlaklar boyunca yüzeye doğru dikey bir şekilde sokulması ve yerin derinliklerinde soğu-
masıyla meydana gelir.

DEPREMLER (SEİZMA)
* Deprem, yer kabuğunda meydana gelen gelen kısa süreli sarsıntılardır. Depremler; çöküntü
(karstik arazilerde, maden ocaklarında çökmeler), volkanik (volkanizmanın aktif olduğu yerlerde)
ve tektonik (fay hatları - kırılma) olmak üzere 3’e ayrılır. Kırık hatlarına fay denir.