Page 7 - 10. Sınıf Coğrafya Öğretmenin Ders Notları

¦ §
6 6 DOĞAL SİSTEMLER

ÇEKİRDEK (NİFE - AĞIR KÜRE)

* Dış ve iç çekirdek olmak üzere 2’ye ayrılır. Yapısında daha çok demir ve nikel bulunduğu için nife
veya ağır küre adını da almıştır. Dış çekirdeğin sıvı, iç çekirdeğin ise aşırı basınçtan dolayı katı
halde olduğu tahmin edilmektedir.

NOTOT
N
y Yer kabuğundan derinlere indikçe sıcaklık, yoğunluk ve basınç artar. Derinliklere indikçe her 33
metrede sıcaklıklar 1°C artar.
EDİTÖR YAYINEVİ

DÜNYA’NIN TEKTONİK YAPISI

* Yer kabuğunu oluşturan parçaların herbirine levha denir. Mantodaki konveksiyonel akıntılar, yer
kabuğunda kırılma, kıvrılma, yükselme ve çökme gibi olaylara neden olmaktadır. Bu olayların
tamamına tektonik hareketler denir.

o
* Mantonun alt kısımlarında sıcaklık 5000 C civarındadır.
* Yüksek sıcaklıktan dolayı erimiş hâldeki maddeler hafifleyerek yükselmekte, üst kısımlarda ise
soğuyarak aşağılara doğru inmektedir. Buna göre mantoda dönme dolapların hareketine benzer
hareketler görülmektedir. Mantodaki bu hareketlere konveksiyonel akımlar denir.

* Yer kabuğu hareketleri ile ilgili birçok teori bulunmaktadır. Bu teorilerden biri kıtaların kayma
teorisidir. Bu teoriyi savunan Alfred Wegener’e göre kıtalar Paleozoik (I. zaman)’in ikinci yarı-
sından Pangea adı verilen tek parça halindeydi. Sonradan birbirinden uzaklaşıp kuzeyde Laurasia
ve güneyde Gondwanaland adlı iki kıta oluşmuştur. Bu kıtalar arasındaki deniz ise Tethys (Tetis)

Denizi olarak adlandırılmıştır. Levhalar hareket etmeye devam edince kara kütleleri parçalara
ayrılmıştır. Bu ayrılan kara parçaları kıtaları oluşturmuştur. Kıtalar arasına su dolarak okya-
nus ve denizler ortaya çıkmıştır.

* Yer kabuğu hareketleri ile ilgili en çok benimsenen görüş levha tektoniği teorisidir. Levha hare-
ketleri; yaklaşma, uzaklaşma ve yan yana (yanal) yer değiştirme şeklindedir.

N
NOTOT
y Tektonik hareketler daha çok kıta kenarlarında görülmektedir. (İnce ve zayıf yapıda olmala-
rından dolayı)
y Kıtaların kıyı şekilleri, tabakaların uzanışı, yaşları, fosiller ile buzul tabakaları ayrı olan kıtalar
arasındaki benzerliklerin olduğunu ortaya çıkarmıştır.
y Ülkemizi Avrasya, Afrika ve Arabistan levhaları etkilemektedir. Kokos Levhası Orta
Amerika’da, Nazka Levhası Güney Amerika’dadır.