Page 146 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

146
Y
Yazılı Edebiyat Dönemiazılı Edebiyat Dönemi
• İslamiyet öncesi Türk edebiyatının yazılı dönemi, 8. yüzyılda II. Göktürk Devleti döneminde oluşturulan Göktürk
Kitabeleri (Orhun Abideleri) ile başlar.
• İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatının ilk yazılı örneklerinin verildiği bu dönem kendi içerisinde “Göktürk Dönemi”
ve “Uygur Dönemi” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Göktürk Dönemi Yazılı Edebiyatı
• Türk edebiyatında edebî nitelik taşıyan ilk yazılı eser, VIII. yüzyılda taşlara yazılmış olan Orhun Yazıtları’dır.
• Yazıtlar günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde bulunmaktadır.
• Bilge Kağan (Göktürk kağanı), Kültigin (Bilge Kağan’ın kardeşi) ve Tonyukuk (Vezir) tarafından diktirilen bu yazıt-
EDİTÖR YAYINLARI
larda Çinlilerle yapılan savaşlar, Çin entrikaları ve gelecek nesillere öğütler yer almaktadır.
• Bu yazıtlar Türk adının geçtiği ilk yazılı belgelerdir. Yazıtlar Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.

Uygur Dönemi Yazılı Edebiyatı
• Göktürk Devleti yıkıldıktan sonra kurulan Uygurlar döneminde de yazılı edebiyat devam etmiştir.

• Bu dönem yazılı ürünlerinde (Irk Bitig, Altun Yaruk, Sekiz Yükmek, Maitrisimit, Prens Kalyanamkara...) daha çok
Maniheizm ve Budizm ele alınmış, bu inançların öğretilerinden bahsedilmiştir.
• Uygur dönemi eserleri Göktürk eserlerinden farklı olarak yazıt şeklinde değil, kitap şeklinde tertip edilmiştir. Bu
eserlerde Uygur alfabesi kullanılmıştır.

ÇÖZÜMLÜ SORULAR
ÇÖZÜMLÜ SORULAR
1. Türklerin İslamiyeti kabulünden önceki Uygur Dö- 2. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi döneme
nemi yazılı edebiyatı ile ilgili aşağıda verilenler- ait sözlü edebî ürünlerin özellikleri arasında yer
den hangisi yanlıştır? almaz?
A) Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra kurulan A) Şiirlerde dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsü kul-
Uygur Devleti döneminde oluşturulan edebiyattır. lanılmıştır.
B) Bu dönem eserlerinde daha çok Maniheizm ve B) Yabancı etkilerden uzak, sade ve anlaşılır bir dil
Budizm'in etkisi görülür. hakimdir.
C) Göktürk eserleri gibi yazıt şeklinde değil, daha çok C) Şiirlerin temel konusu tabiat, kahramanlık, ölüm
kitap şeklinde yazılmıştır. ve aşktır.
D) Irk Bitig, Altun Yaruk, Sekiz Yükmek bu dönem D) Şiir ve müzik iç içedir.
eserlerinden bazılarıdır.
E) Şiirlerde genellikle tam ve zengin kafiye kullanıl-
E) Bu dönem eserlerinde Arap alfabesi kullanılmıştır. mıştır.

Çözüm: Uygur Dönemi eserleri Maniheizm ve Budizm'in
ele alındığı, kitap şeklinde tertip edilmiş ve Uygur alfabe-
siyle yazılmış eserlerdir. Bu eserler Uygur Devleti zama- Çözüm: İslamiyet öncesi döneme ait sözlü edebî ürünler-
nında oluşturulmuştur. Türkler bu dönemde İslamiyet'le de; sade bir dille, dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsü kul-
tanışmadıkları için bu eserlerde Arap alfabesinin kulla- lanılarak şiirler yazılmıştır. Bu şiirlerde ağırlıklı olarak ya-
nıldığı söylenemez. Uygur dönemi eserleri arasında Irk rım kafiye kullanılmıştır. Şiirler şölen (ziyafetler), sığır (av
Bitig, Altun Yaruk, Sekiz Yükmek, Maitrisimit, Prens Kal- törenleri) ve yuğ (cenaze törenleri) adı verilen törenlerde
yanamkara adlı eserleri sayabiliriz. kopuz eşliğinde söylendiğinden şiir ile müzik iç içedir.