Page 239 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 239
GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU - GÖLGE OYUNUİYATROSU - GÖLGE OYUNU
GELENEKSEL TÜRK T 6. ÜNITE 239
GELENEKSEL TÜRK TİYATROSUATROSU
GELENEKSEL TÜRK TİY
• Geleneksel Türk tiyatrosu olarak adlandırdığımız oyunlar, Türk halk kültürünün en eski oyun geleneğinden günü-
müze kadar gelen oyunları (gölge oyunu, orta oyunu, köy seyirlik oyunları, meddahlık) kapsar.
GELENEKSEL TÜRK TIYATROSUNUN ÖZELLIKLERI
Geleneksel Türk tiyatrosu türleri yazılı bir metne dayan- Bu oyunlarda müzik, şarkı ve oyun iç içedir.
maz.
Bu oyunlarda modern anlamda olmasa da basit düzey- Oyuncular, oyunun gidişine göre belli yerlerde söylenme-
de sahne, dekor, kostüm gibi unsurların varlığından söz si gereken kalıp sözler dışında o anda akıllarına geleni
EDİTÖR YAYINLARI
edilebilir. söyleyebilirler. (Tuluat - doğaçlama-irticalen)
Sözlü geleneğe ait edebî ürünlerdir ve usta-çırak ilişki- Güldürü ögesi genellikle taklit, yanlış anlama ve söz us-
siyle nesilden nesile aktarılmıştır. talığına dayanmaktadır.
{ Osmanlı Devleti zamanında tiyatro sözcüğü yerine “temaşa” sözcüğü kullanılmıştır.
GELENEKSEL TÜRK TIYATROSU TÜRLERI
Gölge Oyunu (K
Gölge Oyunu (Karagöz)aragöz) Sultan Orhan zamanında Hacivat duvarcı, Karagöz
• Gölge oyunu ya da Karagöz; deriden yapılmış tas- ise demirci ustası olarak Bursa’da bir cami yapımında
vir adı verilen şekillerin, arkadan ışıklandırılmış çalışırlar. Ancak söyleşmeleri ile diğer işçileri de oya-
beyaz bir perdeye yansıtılması yoluyla oynatılan layarak cami yapımını geciktirdiklerinden dolayı Sul-
geleneksel Türk tiyatrosu türüdür. tan Orhan tarafından ölümle cezalandırılırlar. Sultan
• Gölge oyununun kökeni ile ilgili görüşler incelen- Orhan, Hacivat ile Karagöz’ü ölümle cezalandırdıktan
diğinde Karagöz’ün Türk kültüründen doğup dün- sonra bu duruma oldukça üzülür. Bunun üzerine Şeyh
yaya yayıldığı yönünde görüşler olmakla birlikte, Küşteri de Sultan’ın üzüntüsünü gidermek için Haci-
diğer kültürlerden (Mısır, Çin, İran) Türk kültürüne vat ve Karagöz’ün tasvirlerini, ışıklandırılmış bir per-
geçtiği yönünde görüşler de vardır. Ancak bu gö- deye aksettirerek gölge oyununun ilk örneğini ortaya
rüşlerin hiçbiri kesin değildir. Bunlar arasında en koyar. Bu bakımdan Şeyh Küşteri, Karagöz oyununun
yaygın olanı şu rivayettir: piri ve yaratıcısı kabul edilir.
Gölge Oyununun Özellikleri
Hacivat; biraz öğrenim görmüş, bilgiç geçinen, gösteriş
Karagöz oyunu, başta konuşmadaki taklit yeteneği ve el meraklısı, yarı aydın insan tipini temsil eder. Karagöz ise
mahareti olmak üzere birçok yeteneğe sahip “hayalî, ha-
yalbaz” adı verilen kişilerce oynatılır. öğrenim görmemiş fakat zeki, nüktedan (şakacı) bir kişi-
liğe sahiptir.
Hayalînin yardımcısına yardak adı verilir. Bu yardımcı Oyun, Hacivat’ın söylediklerini Karagöz’ün yanlış anla-
oyunlarda tef çalar, tasvirleri hayalîye verir. masından doğan çatışma üzerine kurulmuştur.
Karagöz oyununun hem başında hem de sonunda mü- Usta-çırak geleneği içinde yüzyıllarca gelişimini sürdür-
zikten yararlanılır. müş ve nesilden nesile aktarılmıştır.
Karagöz oyununun piri ve yaratıcısı Şeyh Küşteri sayıl- Bu oyunlar; Ramazan ayında kahvehanelerde; düğün,
mıştır. Bundan dolayı Karagöz oyununun oynatıldığı per- sünnet, doğum gibi törenler dolayısıyla ev, saray ve ko-
deye Küşteri Meydanı da denir. naklarda düzenlenen şenliklerde oynatılmıştır.
{ Gölge oyununda Karagöz ve Hacivat dışında; Zenne (kadın karakter), Çelebi (mirasyedi), Tiryaki (afyon bağımlı-
sı), Bebe Ruhi (cüce, yaygaracı), Tuzsuz Deli Bekir (sarhoş, zorba), Ermeni (kuyumcu), Laz (kayıkçı), Bolulu (aşçı),
Rumelili (pehlivan), Kastamonulu (oduncu, bekçi) gibi tipler de yer alır.
