Page 431 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 431

EK
            EKOSİSTEMDE MADDE VE ENERJİ AKIŞIOSİSTEMDE MADDE VE ENERJİ AKIŞI                3. ÜNITE   431
            BESIN ZINCIRI

            Üreticiler tarafından üretilen besinin otçullar, etçiller ve
            ayrıştırıcılar arasında iletilmesine denir.                        1 J
            •   Üreticiler  Güneş  enerjisini  kullanarak  organik  besin         Üçüncül
                                                                                   Tüketici
               sentezlerler.
            •   Birincil tüketiciler ise üreticilerin depolamış olduğu be-  10 J  İkincil Tüketici  Ayrıştırıcılar
               sinleri alarak kullanırlar.

                 › Çekirge, geyik, karınca örnek verilebilir.       100 J
                                                                               Birincil Tüketici
       EDİTÖR YAYINLARI
                 Su Ekosistemi        Kara Ekosistemi
                                                                1000 J           Üreticiler


                                                             •   Ekosistemde besin, iklim şartları, avcı sayısı , tarım-
                                                               sal ilaçlar gibi etkenler trofik düzeydeki canlı sayısını
                                                               değiştirebilir.  Sayının  değişmesi  diğer  basamakları
                                                               olumsuz etkiler.
                                                             Besin piramidinde üreticiden son tüketiciye doğru çıkıl-
                                    Ayrıştırıcılar
                                                             dıkça;
            •   İkincil tüketiciler ise birincil tüketicileri kullanarak be-    › Birey sayısı azalır.

               sin ihtiyaçlarını karşılarlar.                    › Biyokütle azalır.
                                                                 › Aktarılan enerji azalır.
                 › Kurt, tilki, örümcek gibi canlılar örnek verilebilir.
                                                                 › Enerji kaybı artar.
            •   Üçüncül tüketiciler de etçil ve otçul canlıları kullanırlar.     › Zehirli madde birikimi artar.

                 › Katil balina, akbaba, atmaca örnek verilebilir.    › Genellikle vücut büyüklüğü artar.
            •   Hem üretici hem tüketici olan öglena gibi tek hücreli     › Üreme hızı artar.
               canlılar yapısında kloroplast taşır ve ışığın etkisiyle
               kendi besinini kendisi sentezler.             BIYOLOJIK BIRIKIM
            •   Bu yönüyle üreticidir. Işık yokluğunda besinlerini dışa-  •   Zehirli  maddelerin  değişik  trofik  düzeylerde  artarak

               rıdan aldıklarından tüketicidir.                canlı vücudunda birikip zararlı konsantrasyon düzeyi-
                                                               ne ulaşmasına biyolojik birikim denir. Besin piramidin-
                                                               de üst basamaktaki canlılar biyolojik birikimden daha
            BESIN PIRAMIDI                                     çok etkilenir. Ekosisteme en çok zarar veren maddeler
            •   En alt basamakta üreticilerin olduğu, tüketicilerin bir-  pestisitlerdir. Pestisitler zararlı organizmaların artışı-
               birini tüketme sırasına göre yukarı doğru dikey olarak   nı kontrol altına almak, engellemek ya da yok etmek
               sıralanmış şekline besin piramidi denir.        amacıyla  kullanılan  maddelerdir.  Pestisitler  vücutta
            •   Besin piramidine ekolojik piramit de denir.    parçalanmayıp yağ dokuda birikirler.
            •   Besin piramidinde yer alan basamakların her birine   BESIN AĞI
               trofik düzey (beslenme basamağı) denir.       •   Pek çok besin zincirinden oluşan yapıya besin ağı de-
            •   Besin ağında yer alan her besin zinciri yalnızca birkaç   nir. Canlılar arasında doğrudan enerji aktarımı olmaz;
               trofik düzeyinde, otçullar, ikinci trofik düzeyde, etçiller   ancak besin yoluyla dolaylı bir aktarım yapılır. Bitkiler
               üçüncü trofik düzeyde bulunur.                  ve fotosentetik canlılar Güneş'ten gelen ışığın sadece
            •   Her basamakta kütle ve enerji kaybı olduğundan bu   %1  veya  %3’ünü  kullanarak  organik  besin  üretebil-
               piramitler genellikle yukarı doğru sivridir.    mektedir. Ototroflar, tarafından üretilen besin madde-
            •   Besin piramidinde bir üst basamağa enerjinin %10'luk   leri tüketicilere doğru aktarılırken metabolik aktivite,
                                                               boşaltım, ölüm gibi biyolojik faaliyetler ve solunumda
               kısmı iletilmektedir.                           ısı şeklinde kaybolur ve biyokütlede azalma gözlenir.
   426   427   428   429   430   431   432   433   434   435   436