Page 549 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

YERYÜZÜNDEKI SULAR
YERYÜZÜNDEKI SULAR 1. ÜNİTE 549
• Yaklaşık olarak dünya yüzeyinin %71'i sularla kaplıdır. AKARSULAR
• Yeryüzündeki suların tamamını oluşturan su küreyi • Eğim doğrultusunda belirli bir yatak içerisinde olan ve
(hidrosfer) sular coğrafyası (hidrografya) inceler. genellikle durgun olmayan su kütlelerine akarsu denir.
Su döngüsü: Suyun litosfer, hidrosfer ve atmosfer ara- • Akarsuların doğduğu yere kaynak, denize veya göle
sındaki hareketidir. Yeryüzündeki suların buharlaşması döküldüğü yere ise ağız denir. Akarsuların aktığı ya-
ve bitkilerdeki terleme vasıtasıyla atmosferde nem olu- tağa ise vadi denir. Akarsular yüzey sularının %2'sini
şur. Atmosferdeki soğumayla su buharı yoğunlaşır ve oluşturmaktadır.
yağış olarak yeryüzüne düşer. Yağış sularının bir kısmı
yüzeysel akışa geçer bir kısmı da yer altı sularını besler. Debilerine ve Rejimlerine Göre Akarsular
• Akarsu yatağının belli bir kesitinden saniyede geçen
su miktarına debi (akım) denir. Akarsuların yatakların-
EDİTÖR YAYINLARI
dan geçen su miktarı yıl içerisinde iklim koşullarına
bağlı olarak değişiklik gösterir. Akarsuların yıl içeri-
sindeki seviyelerinde meydana gelen bu değişimlere
akarsu rejimi denir. Akarsu rejimine göre ikiye ayrılır:
a. Düzensiz Rejimli Akarsular: Akıttıkları su miktarı yıl
içinde belirgin olarak değişen ve bazen kuruyan akarsu-
lardır. Ganj, İndus, Parana ve Po akarsuları buna örnektir.
b. Düzenli Rejimli Akarsular: Akıttıkları su miktarı yıl
içinde belirgin olarak değişmeyen ve sürekli belirli bir se-
viyede su taşıyan akarsulardır. Amazon ve Kongo buna
• Yeryüzündeki su kaynaklarının %97'sini tuzlu sular, örnektir. Kurak bölgelerde yer alan ve ne zaman akışa
%3'ünü tatlı sular oluşturmaktadır. geçeceği belli olmayan kuru derelerin rejimine epizodik
• Bu %3'lük tatlı suların ise %68.9'unu buzullar rejimli akarsular denir.
%30.8'ini yer altı suları %0.3'ünü ise yüzey suları Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsular
oluşturmaktadır.
• Akarsular, yağmur, kar, buz erimeleri, göl ve yer altı
sularından beslenirler. Bazı akarsular sadece bir kay-
OKYANUS VE DENİZLER
naktan beslenirken bazı akarsular birçok farklı kay-
Okyanus: Yeryüzündeki büyük çanaklarda suların birik- naktan beslenebilir. Farklı kaynaklarla beslenen ve
mesiyle meydana gelen denizlerden daha büyük su küt- farklı iklim bölgelerinden geçen akarsular karma yapılı
lelerine denir. akarsuları oluşturur. Nil Nehri buna örnektir.
Deniz: Okyanuslara göre küçük alan kaplayan ve genel- Döküldüğü Yere Göre Akarsular
likle kıta içerisine sokulmuş su kürelerine denir. • Bir akarsuyun kollarıyla birlikte kapladığı su toplama
İç deniz: Okyanuslara boğazlar aracılığıyla bağlanan ve alanına akarsu havzası denir. Komşu iki akarsu hav-
kara içlerine sokulmuş denizlere denir.
zasını birbirinden ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir.
Kenar deniz: Okyanuslardan ada yaylarıyla ayrılmış de- • Sularını denize ulaştırabilen akarsulara açık havza,
nizlere denir. ulaştıramayanlara ise kapalı havza denir. Akarsu hav-
• Yeryüzünün %71'ini okyanus ve denizler meydana ge- larını etkileyen faktörler; iklim, yer şekilleri ve kayaç-

tirmektedir. Bu kütlelerin suları tuzlu olduğundan içme lardır.
ve sulama amaçlı kullanılmaya elverişli değildir. Okya- GÖLLER
nus ve denizlerin tuzluluk oranları enleme bağlı olarak
Ekvator'dan kutuplara doğru azalır. Okyanusların kap- • Karalar üzerindeki çukur alanlarda oluşmuş durgun su
ladığı alan bakımından sıralaması şöyledir: kütlelerine göl denir. Yeryüzündeki göllerin en büyüğü
Hazar Gölü'dür. Göller derinlikleri yönünden farklılık
› Büyük Okyanus (Pasifik) gösterir. Göllerdeki farklılıklardan biri de sıcaklıklarıdır.
Kutuplara gidildikçe ve yükseklere çıkıldıkça göl sula-
› Atlas Okyanusu (Atlantik)
rının sıcaklık değerleri azalmaktadır. Göllerin tuzluluk
› Hint Okyanusu değerleri birbirinden farklıdır.