Page 63 - 9. Sınıf Türk Dili Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ § 63
63
ŞİİR
KAFİYE ÖRGÜSÜ (ŞEMASI)

* Kafiye düzeni şiirin biçimsel bir özelliğidir.

* Kafiye düzeni (örgüsü), dizelerin sonlarına bakılarak çıkarılır.
* Kafiye oluşturan sözcükler aynı harflerle gruplandırılarak nazım biriminin kafiye şeması bulu-
nur.

* Türleri şunlardır:
Düz Kafiye: Düz kafiye üç farklı şekilde karşımıza çıkmaktadır.
EDİTÖR YAYINEVİ
* Bir dörtlükte ya da beyitte bütün dizeler birbiriyle kafiyeli olabilir. (aaaa) / (aa)
» Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak (a)
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. (a)
O benim milletimin yıldızıdır parlayacak! (a)
O benimdir, o benim milletimindir ancak! (a)

* İlk üç dize kafiyeli olabilir. (aaab)
» Ben çektiğim kimler çeker (a)
Gözlerim kanlı yaş döker (a)
Bulanık bulanık akar (a)
Dağların seliyim şimdi (b)

* Birinci dizeyle ikinci dize, üçüncü dizeyle dördüncü dize kafiyeli olabilir. (aabb)
» Bu ıslıkla uzayan, dönen, kıvrılan yollar (a)
Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar (a)
Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu. (b)
Gökler bulutlanıyor, rüzgâr serinliyordu. (b)

Çapraz Kafiye: Birinci dize ile üçüncü dize, ikinci dize ile dördüncü dizenin kendi aralarında kafi-
yelenmesine çapraz kafiye denir. Bu kafiye abab şeklinde gösterilir.
» Hafız’ın kabri olan bahçede bir gül varmış (a)
Yeniden her gün açarmış kanayan rengiyle (b)
Gece bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış (a)
Eski Şiraz’ı hayâl ettiren ahengiyle (b)

Sarmal Kafiye: Birinci dize ile dördüncü dizenin, ikinci dize ile üçüncü dizenin kendi aralarında
kafiyelenmesine sarmal kafiye denir. Bu kafiye şeması abba şeklinde gösterilir.
» Her şey yerli yerinde havuz başında servi (a)
Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan (b)
Eşya aksetmiş gibi tılsımlı bir uykudan (b)
Sarmaşıklar ve böcek sesleri sarmış evi (a)