Page 43 - tyt-tum-dersler-konu

SES BİLGİSİ BÖLÜM
11

SES BİLGİSİ ŗ RSO
Türkçede sesler özellikleri bakımından ikiye ayrılır: ¡ Tek heceli ve birleşik sözcüklerde ünlü uyumu aran-
maz.
1. Ünlüler (Sesliler): a, e, ı, i, o, ö, u, ü
gel, Çanakkale…
2. Ünsüzler (Sessizler): b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n,
p, r, s, ş, t, v, y, z Küçük Ünlü Uyumu
Ünlülerin düzlük-yuvarlaklık, darlık-genişlik bakımından
ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ uyumlarına küçük ünlü uyumu denir.
Ünlüler; söylenişlerine, dilin ve ses yolunun aldığı biçim- Düz ünlülerden (a, e, ı, i) sonra düz ünlüler (a, e, ı,
lere göre değişik özellikler gösterir. Ɖ i) gelir.
GENİŞ DAR Ɖ Yuvarlak ünlülerden (o, ö, u, ü) sonra ya düz-geniş
KALIN İNCE KALIN İNCE ünlüler (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlüler (u, ü) gelir.
DÜZ a e ı i
YUVARLAK o ö u ü X ÖRNE
basık (düz, düz)
ÜNLÜ UYUMLARI yumurta (yuvarlak, yuvarlak, düz-geniş)
Büyük Ünlü Uyumu EDİTÖR YAYINEVİ
gömlek (yuvarlak, düz-geniş)
Türkçede bir sözcükte ilk hecenin ünlüsü kalınsa sonraki yolcular (yuvarlak, dar-yuvarlak, düz-geniş)
hecelerin ünlüsü de kalın; ilk hecedeki ünlü inceyse son- Küçük ünlü uyumu aranırken heceler bir önceki
raki hecelerin ünlüsü de ince olur. Ɖ
heceye göre incelenir.
X ÖRNE
a-ra-ba-lar X ÖRNE
pen-ce-re-den boyacı (yuvarlak, düz-geniş, düz-dar)
öğ-ret-men-ler-den Ɖ Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler, genellikle
Türkçe değildir: televizyon, biyografi, röportaj…
ŗ RSO
Ɖ Bazı sözcükler Türkçe olduğu hâlde küçük ünlü uyu-
¡ Türkçede sözcükler büyük ünlü uyumuna uymalıdır. muna uymaz: yağmur, havuç, çamur, avuç, armut…
Bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymuyorsa o söz-
cüğün Türkçe olmadığı söylenebilir. Ɖ Birleşik sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmaz:
boşboğaz
telefon, televizyon, otomobil…

Ɖ Büyük ünlü uyumuna uymayan Türkçe sözcükler de ÜNSÜZLERİN ÖZELLİKLERİ
vardır. Bu sözcükler sonradan değişime uğradığı için
uyumdan uzaklaşmıştır. Türkçedeki ünsüz harfler:
X ÖRNE SÜREKSİZ SÜREKLİ
elma (alma), anne (ana), kardeş (karındaş)… SERT p, ç, t, k f, h, s, ş

Ɖ Türkçede ekler büyük ünlü uyumuna göre değişikliğe YUMUŞAK b, c, d, g ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
uğrayabilir. Fakat bazı ekler bu kuralın dışında kala-
rak büyük ünlü uyumuna uymaz.
ŗ RSO
X ÖRNE
-ki: arabadaki -(ı)mtırak: yeşilimtırak ¡ Türkçede sözcükler “b, c, d, g” ünsüzleriyle bitmez.
-ken: yaparken -gil: dayımgil Bu sözcükler yabancı dillerden bize geçmiş olsa da
Türkçe kurala uydurulmuştur.
-leyin: sabahleyin -yor: siliyor kitab-kitap, kalb-kalp, hudud-hudut …