Page 38 - tyt-tum-dersler-konu

BÖLÜM EKLER VE SÖZCÜK YAPISI

6

EKLER ŗ RSO
Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Ekler, adı ne olursa ¡ Haber ve dilek kipleri daha önce işlendiğinden
olsun, daima köklerden sonra gelir ve köklerin arka- burada ele alınmamıştır.
sına eklenir. Görevleri yönüyle ekler “çekim ekleri” ve
“yapım ekleri” olmak üzere ikiye ayrılır. Şahıs Ekleri
EDİTÖR YAYINEVİ
Fiilde anlatılan işi, oluşu, hareketi bir kişiye bağlayan,
ÇEKİM EKLERİ işleyeni, yapanı, olanı bildiren eklerdir. Şahıs ekleri tekil
Çekim ekleri eklendiği kelimenin anlamını değiştirmez. ve çoğul olmak üzere iki kısımdan oluşur. Birinci tekil ve
Kök ya da gövde hâlindeki isimler veya fiiller ancak çekim çoğul, ikinci tekil ve çoğul, üçüncü tekil ve çoğul olmak
eklerini alarak diğer kelimelere bağlanır, zaman ve şahıs üzere üç ayrı şahıs grubu vardır. Bunlar sırasıyla, konu-
anlamı kazanır. şan, kendisine söylenen ve kendisinden söz edilen şek-
linde adlandırılabilir.
1- İsim Çekim Ekleri: İsim ve isim soylu kelimelerde
kullanılan eklerdir. İsim çekim ekleri isimlere eklenip Kipler şahıs ekleriyle çekimlenebilir. Bu çekimlenme için
isimleri diğer isimlere veya fiillere bağlayan, isimlerin ait birden fazla şahıs eki kullanılır. Türkçede üç tip şahıs eki
oldukları kişileri belirten, isimlerin çeşitli durumlarını bil- vardır :
diren eklerdir. İsim çekim ekleri şunlardır:
a) Hâl ekleri : -i, -e, -de, -den 1. Tip Şahıs Ekleri: Di’li geçmiş zaman, şart ve emir kipi-
b) Tamlayan eki: -ın / -in / -un / -ün nin dışındaki çekimler için kullanılır ve ekleri şunlardır:
c) Eşitlik eki : -ce / -ca gel-i-yor-um ağla-r-ım
d) Vasıta eki : -le / -la gel-i-yor-sun ağla-r-sın
e) Çoğul eki : -ler / -lar
gel-i-yor ağla-r
f) İyelik ekleri : -m, -n, -ı, -mız, -nız, -ları
gel-i-yor-uz ağla-r-ız
g) Soru eki : mı / mi / mu / mü
gel-i-yor-sunuz ağla-r-sın-ız
h) Ek fiil ekleri : -dir, idi, imiş, ise
gel-i-yor-lar ağla-r-lar

ŗ RSO
¡ İsim çekim ekleri, isimler konusunda ayrıntılı olarak Ɖ Üçüncü tekil şahıslarda zaman ekleri şahıs ekleriyle
iç içedir.
işlendiğinden burada tekrar edilmemiştir.
Ɖ İstek kipinin 1. çoğul çekimi -alım / -elim şeklindedir.
2- Fiil Çekim Ekleri: Fiiller çekimli hâlde kullanılırlar.
Hareketleri nesnelere bağlamak için birtakım ekler kul- 2. Tip Şahıs Ekleri: Di’li geçmiş zaman ve şart çekim-
lanılır. Fiil çekim ekleri, fiil kök veya gövdelerinin sonuna lerinde kullanılır.
eklenerek fiillerin zamanını, şeklini ve yapanı (yani şah- gel-di-m gel-di-k koş-sa-m koş-sa-k
sını) belirten eklerdir.
gel-di-n gel-di-niz koş-sa-n koş-sa-nız
Fiil çekim ekleri de isim çekim ekleri gibi eklendiği keli- gel-di gel-di-ler koş-sa koş-sa-lar
menin anlamını değiştirmeyen eklerdir.
3. Tip Şahıs Ekleri : Sadece emir kiplerinde kullanılır.
Türkçedeki fiil çekim eklerini şu şekilde sıralamak müm-
kündür: gel gel-in (iniz)
gel-sin gel-sinler
a- Zaman ve şekil ekleri (haber ve dilek kipleri)
b- Şahıs (kişi) ekleri ŗ RSO
c- Soru eki ¡ Şahıs ekleri daima kip eklerinden sonra gelir.