Page 49 - 10. Sınıf Coğrafya Öğretmenin Ders Notları
P. 49
¦ §
48 DOĞAL SİSTEMLER
48
1- Fiziksel (Mekanik) Ayrışma: Kayaçların yapısal özellikleri bozulmadan fiziksel görüntülerinde mey-
dana gelen değişmeler sonucunda fiziksel ayrışma gerçekleşir. Fiziksel ayrışmaya bağlı olarak kayaç-
lar parçalara ayrılır. Bu parçalanma nemin az olduğu sıcak - kurak bölgeler ile soğuk bölgelerde daha
çok görülür. Günlük ve aylık sıcaklık farkının yüksek olduğu çöl bölgeleri ile sert karasal iklim bölgele-
rinde fiziksel ayrışma şiddetlidir. Kayaç içerisinde suların donması ve bitki köklerinin etkisiyle de fiziksel
ayrışma gerçekleşir. Toprağın oluşabilmesi için fiziksel ayrışma tek başına yeterli değildir.
EDİTÖR YAYINEVİ
2- Kimyasal Ayrışma: Kayaçların yapısal özelliklerinde meydana gelen değişmelere bağlı olarak gerçek-
leşen ayrışmadır. Nemin fazla, sıcaklık ortalamasının yüksek olduğu iklim bölgelerinde etkilidir. Kimyasal
ayrışmanın fazla olduğu bölgelerde toprak oluşumu hızlı, kalınlığı fazladır. Ekvatoral iklim bölgesi dünyada
kimyasal ayrışmanın en fazla olduğu alandır. Kalker, jips ve kaya tuzu gibi kayaçların bulunduğu yerlerde
kimyasal çözünme daha hızlıdır.
3- Organik (Biyolojik) Çözülme: Taş boşluklarına giren bitkiler zamanla kalınlaşarak taşı çatlatır
ve taşın parçalara ayrılmasına neden olur. Bitki köklerinden çıkan bitki öz suyu taşın içerisinde kimyasal
çözülmeyi kolaylaştırır. Çok az görülen bir çözülme şeklidir. Fiziksel ve kimyasal ayrışmalara bağlı olarak
toprak meydana gelir. Toprak ana kaya yüzeyinde oluşmuş yapısında mineral ve organik maddeler ile hava
ve su bulunduran bir örtüdür.
TOPRAĞIN KATMANLARI
* Ana kayanın ayrışmasına bağlı olarak toprak bölümleri oluşur. Ana kayanın parçalanması ile C
Horizonu, C Horizonu’ndaki malzemelerin daha küçük parçalara ayrılıp mineralce zenginleşme-
siyle B Horizonu, B Horizonu’nun tamamen toprak halini almasıyla da A Horizonu oluşur. Toprak
içerisine karışmış organik maddelere humus denir. Humus genellikle A Horizonu’nda yer alır ve
toprağın verimli olmasını sağlar.
TOPRAK
A Horizonu Toprağın en üst katıdır. Üzerinde bitkilerin bulunduğu organik
madde bakımından toprağın en verimli kısmıdır.
Yıkanma sonucu tuz ve kireç birikiminin olduğu katmandır. Toprak
B Horizonu
oluşumu henüz tamamlanmamıştır.
C Horizonu Ana kayanın iri parçalarının bulunduğu katmandır.
D Horizonu Ana kayanın bulunduğu katmandır.
