Page 116 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ §
116
116 DESTAN / EFSANE
UYGUR DESTANLARI

Göç Destanı: Destanda Uygur hükümdarının Çinlilerle savaşmamak için Çin prensesiyle evlenmek
istemesi ve Çinlilerin bu prenses karşılığında Türklerce kutsal sayılan bir taşı almaları anlatılır.
Taş, Çinlilere verilince Uygur ülkesine felaket çöker. Destan, vatan toprağının kutsiyeti ve düş-
mana asla verilemeyeceği mesajını yansıtır.

Türeyiş Destanı: Destana göre eski Hun hükümdarının iki kızı vardı. Hükümdar, kızlarının tanrı-
larla evlenmesini istiyordu. Bu yüzden onları insanlardan uzak bir yere bıraktı. Tanrı nihayet boz-
kurt şeklinde geldi ve kızlarla evlendi. Bu evlilikten bozkurt ruhu taşıyan Uygur çocukları doğdu.
EDİTÖR YAYINEVİ

İSLAMİYET SONRASI TÜRK DESTANLARI

KARAHANLILAR DÖNEMİ

Satuk Buğra Han Destanı: Fatih Sultan Mehmet’in oğlu Cem’in (sonradan Cem Sultan ismiyle
tarihe geçecektir) şehzadeliği sırasında verdiği talimat üzerine Ebu’l Hayr Rumî tarafından kaleme
alınan Saltuknâme yedi senelik bir çalışma sonucunda Türk sözlü geleneğinden toplanarak 1480
yılında tamamlanmış ve kitaplaştırılmıştır. Ayrıca yazıya geçirilmiş ilk Nasrettin Hoca hikâyelerini
içermektedir. Bu destan Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han’ın kahramanlıklarını, İslam
uğrunda yaptığı savaşları konu edinir. Destanın başkarakteri 13 yaşında Müslüman olan Satuk
Buğra Han, olağanüstü özellikler gösteren bir kahramandır. Kılıcını düşmana uzattığında kırk adım
uzadığı, savaşırken ateşler saçtığı bu olağanüstü özelliklerden bazılarıdır. Destanda Satuk Buğra
Han, İslamiyet’i kabul etmeyen amcası ile mücadele eder, bir işaretiyle yer yarılır ve amcası top-
rağa gömülür. Bunun üzerine Satuk Buğra Han hükümdar olur ve Türk ülkeleri onun himayesinde
İslamiyet’i kabul eder.

KIRGIZ DÖNEMİ
Manas Destanı: Kırgız Türkleri arasında geniş bir kahramanlık destanı olan Manas Destanı,
Müslüman Kırgızlarla putperest Kalmuklar arasındaki mücadeleleri anlatır. Destan üç bölümden
oluşmaktadır. Bunlar; Manas, oğlu Semetey ve torunu Seytek ile ilgili bölümlerdir. Destanın çeşitli
Manasçılardan derlenen 60’tan fazla anlatımının toplam dize sayısının 1.500.000 olduğu kayde-
dilmektedir. Manas Destanı’nda kahramanlık konusu geniş bir yer tutar. Nogay boyundan çıkan
Manas, yalnız kendi yerini, kendi boyunun özgürlüğünü Kalmuk baskıncılarından korumakla kalmaz;
parçalanan bütün Kırgız halkını birleştirip onların özgürlüğü ve eşitliği için çalışan bir bahadır olur.

MOĞOL DÖNEMİ
Cengiz Han Destanı: Cengiz Han Destanı’nı anlatan eserler, Cengiznâme adını taşır. Moğol,
Türk ve İslam motiflerini işleyişi bakımından Cengiz Han Destanı üç ayrı rivayet halindedir. Des-
tanda Cengiz Han’ın Moğollara hükümdar olması, ülkesi için yaptıkları, çok büyük ve güçlü bir dev-
let kurması anlatılır.