Page 111 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları
P. 111

¦ DESTAN / EFSANE §                                                       111 111



                         EFSANE                    *  Efsanelerin  konusu  bir  kişiye,  olaya  ya  da
                                                    mekâna dayanır. Bu nedenle efsanelerin bir
             * Efsane; bir tabiat olayını, bir varlığın mey-  ölçüde inandırıcı metinler olduğu söylenebilir.
            dana gelişini ya da tabiatta meydana gelen
            bir değişimi olağanüstü unsurlarla yansıtan   *  Efsanelerde  din  ve  inançla  ilgili  algılar  söz
            anlatılardır.                           konusudur.  Çoğunlukla  olağanüstü  özellikler
                                                    görülür.
             * Efsaneler çok eski çağlardan bu yana söyle-  Efsaneler konuşma dilinin kullanıldığı metin-
            negelen ve ilk söyleyeni belli olmayan metin- *
            lerdir.                                 lerdir. Efsaneler kısa anlatılardır ve bu anla-
                                                    tılarda üslup kaygısı güdülmez.
             * Bu  metinler  halkın  hafızasında  yüzyıllar   Efsanelerin  oluşumunda  etkili  olan  kaynaklar
            boyunca  kuşaktan  kuşağa  sözlü  bir  şekilde
                                                   şunlardır:
            aktarılmıştır.
                                                    Efsaneler  çeşitli  kaynaklardan  beslenerek
                                                      *
            “Söylence” sözcüğü ile de ifade edilen efsa-
             * Bu bakımdan efsanelerde olağanüstü olayla-YAYINEVİ
                                                    oluşan edebî ürünlerdir.
            neler;  insanların  yaşadıkları  coğrafyada
            önemli gördükleri olayları, kişileri, mekânları
                                                    Bu kaynakları şöyle sıralayabiliriz:
                                                      *
            kutsallaştırmaları,  nedenini  anlayamadıkları
                                                       » Mitolojik kaynaklar
          EDİTÖR                                      *   * Bu kaynaklar, efsanenin özelliğine göre olayı
            olayları çeşitli şekillerde yorumlamaları neti-
                                                       » Tarihî kaynaklar
            cesinde ortaya çıkmıştır.
                                                       » Dinî kaynaklar
             *
                                                       » Hayalî-fantastik kaynaklar
            rın ve kişilerin varlığı kaçınılmazdır.
            Ancak bu metinlerde yaşanmış bazı olaylar-
             *
                                                    beslemekte ve geliştirmektedir.
            dan ve gerçekte yaşamış kişilerden de izler
            bulunur.
                                                    Bir efsanede bu kaynakların hepsi etkili ola-
                                                    bileceği gibi sadece bir kaynaktan beslenen
            Efsaneler  halkın  özlemlerini,  dünya  görü-
             *
                                                    efsaneler de olabilir.
            şünü,  hayalinde  yarattığı  insan  tipini  diğer
            edebî  türlerden  daha  keskin  bir  biçimde
            ortaya koyar.                          Mitolojik  Kaynaklar:  Efsanelerin  oluşu-
                                                   munda etkili olan kaynaklar arasında özellikle
                                                   mitolojik kaynakların önemi büyüktür. Efsane-
              N
              NOTOT
           Dinî nitelikteki efsanelere “menkıbe” denmek-  lerdeki mitolojik kaynakların büyük bir bölümü
                                                   eski inanç sistemlerinden kaynaklanmaktadır.
           tedir.
                                                   Bu sistemin içinde tarihte olmuş veya olması
                                                   muhtemel gerçek olaylar olabileceği gibi, halkın
          œ  Özellikler:
                                                   veya  anlatıcının  muhayyilesinden  kaynaklan-
          *  Efsanelerin kaynağı daha çok geçmişin derin-  mış “uydurma” unsurlar da olabilir. Özellikle gök
            likleridir.                            cisimleri ve tabiat hadiseleriyle ilgili olan efsa-
          *  Bu  metinler  anonim  olup  sözlü  gelenekte  nelerde bu türden mitolojik kaynakları aramak
            nesilden nesile aktarılmıştır.         gerekir.
   106   107   108   109   110   111   112   113   114   115   116