Page 111 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ DESTAN / EFSANE § 111 111

EFSANE * Efsanelerin konusu bir kişiye, olaya ya da
mekâna dayanır. Bu nedenle efsanelerin bir
* Efsane; bir tabiat olayını, bir varlığın mey- ölçüde inandırıcı metinler olduğu söylenebilir.
dana gelişini ya da tabiatta meydana gelen
bir değişimi olağanüstü unsurlarla yansıtan * Efsanelerde din ve inançla ilgili algılar söz
anlatılardır. konusudur. Çoğunlukla olağanüstü özellikler
görülür.
* Efsaneler çok eski çağlardan bu yana söyle- Efsaneler konuşma dilinin kullanıldığı metin-
negelen ve ilk söyleyeni belli olmayan metin- *
lerdir. lerdir. Efsaneler kısa anlatılardır ve bu anla-
tılarda üslup kaygısı güdülmez.
* Bu metinler halkın hafızasında yüzyıllar Efsanelerin oluşumunda etkili olan kaynaklar
boyunca kuşaktan kuşağa sözlü bir şekilde
şunlardır:
aktarılmıştır.
Efsaneler çeşitli kaynaklardan beslenerek
*
“Söylence” sözcüğü ile de ifade edilen efsa-
* Bu bakımdan efsanelerde olağanüstü olayla-YAYINEVİ
oluşan edebî ürünlerdir.
neler; insanların yaşadıkları coğrafyada
önemli gördükleri olayları, kişileri, mekânları
Bu kaynakları şöyle sıralayabiliriz:
*
kutsallaştırmaları, nedenini anlayamadıkları
» Mitolojik kaynaklar
EDİTÖR * * Bu kaynaklar, efsanenin özelliğine göre olayı
olayları çeşitli şekillerde yorumlamaları neti-
» Tarihî kaynaklar
cesinde ortaya çıkmıştır.
» Dinî kaynaklar
*
» Hayalî-fantastik kaynaklar
rın ve kişilerin varlığı kaçınılmazdır.
Ancak bu metinlerde yaşanmış bazı olaylar-
*
beslemekte ve geliştirmektedir.
dan ve gerçekte yaşamış kişilerden de izler
bulunur.
Bir efsanede bu kaynakların hepsi etkili ola-
bileceği gibi sadece bir kaynaktan beslenen
Efsaneler halkın özlemlerini, dünya görü-
*
efsaneler de olabilir.
şünü, hayalinde yarattığı insan tipini diğer
edebî türlerden daha keskin bir biçimde
ortaya koyar. Mitolojik Kaynaklar: Efsanelerin oluşu-
munda etkili olan kaynaklar arasında özellikle
mitolojik kaynakların önemi büyüktür. Efsane-
N
NOTOT
Dinî nitelikteki efsanelere “menkıbe” denmek- lerdeki mitolojik kaynakların büyük bir bölümü
eski inanç sistemlerinden kaynaklanmaktadır.
tedir.
Bu sistemin içinde tarihte olmuş veya olması
muhtemel gerçek olaylar olabileceği gibi, halkın
œ Özellikler:
veya anlatıcının muhayyilesinden kaynaklan-
* Efsanelerin kaynağı daha çok geçmişin derin- mış “uydurma” unsurlar da olabilir. Özellikle gök
likleridir. cisimleri ve tabiat hadiseleriyle ilgili olan efsa-
* Bu metinler anonim olup sözlü gelenekte nelerde bu türden mitolojik kaynakları aramak
nesilden nesile aktarılmıştır. gerekir.