Page 112 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ §
112 DESTAN / EFSANE
112
Tarihî Kaynaklar: Tarihî bir olay insanlar * Mitlerdeki olayların geçtiği dünya çok eski,
üzerinde önemli ve büyük bir etki ortaya çıkar- bilinmeyen, mitolojik bir dünyadır. Oysa
mışsa bu olaylar zamanla efsaneleşebilir. Bu efsaneninki bilinen, bizim dünyamızdır.
süreçte tarihî olay zamanla aslından ayrılır. * Mitler her zaman bir kutsallık taşır. Oysa

Olayın ilk hâlinden bazı ögeler kaybolur ve bu özellik efsanelerin tümünü kapsamaz. Bu,
yeni unsurlar olaya dâhil edilebilir. Çünkü halk, daha çok dinî konulu efsaneler için geçerlidir.
efsanelerde tarihî olayı görmek istediği şekilde Mitlerde tanrılar ve yarı tanrılar olduğu
değiştirme eğilimindedir. *
hâlde efsanelerde tarihî ve yarı tarihî kah-
*EDİTÖR YAYINEVİ
Dinî Kaynaklar: Dinî kahramanların mace- ramanlar vardır.
ralarının halkın hayal gücünün etkisiyle efsa-
neleşmesi söz konusudur. Efsanelerin etkisiyle * Görüldüğü gibi, mitlerdeki tanrıların yerini
insanlar benimsedikleri dine daha bağlı hâle gel- (her ne kadar o tanrılar pek çok insanî özel-
likler taşıyor olsalar da) efsanelerde insan-
mişlerdir. Bu anlamda efsanelerin didaktik bir
özellik taşıdıkları da söylenebilir. lar almıştır.

Hayalî-Fantastik Kaynaklar: Bu kaynak EFSANE-MASAL İLİŞKİSİ
türü halkın doğadaki çeşitli unsurlara (ağaç, * Efsane, anlatıcılar ve dinleyiciler tarafından
kaya, göl...) hayal gücünden kaynaklı olarak çoğunlukla gerçek olarak kabul edildiği hâlde;
çeşitli anlamlar yüklemesiyle ortaya çıkar. masal, her durumda hayal ürünü olarak kabul
edilir.

EFSANELERİN DİĞER TÜRLERLE İLİŞKİSİ * Masalların belirli bir yere, tarihe, kişiye
dayandığı söylenemez.
* Efsaneler sözlü gelenek içinde dilden dile Efsanelerde ise belirli bir olay, yer ve kişiler
aktarıldığı için diğer anlatılarla özellikle de *
sözlü anlatılarla çeşitli benzerlikler ve farklı- söz konusudur.
lıklar gösterebilir. * Masaldaki olaylar, hep hayali bir yerde ve
belirsiz bir zamanda geçer; çoğunlukla da ola-
Efsaneler diğer anlatı türlerinden en fazla ğanüstü kişiler üzerine kurulur.
mit, masal, destan ve halk hikâyesi ile iliş- Efsanelerde ise olayların geçtiği yer bellidir
kilidir. *
ve tarihî kahramanlar söz konusudur.

EFSANE-MİT İLİŞKİSİ * Efsanelerde dinî unsurlar olduğu hâlde
* Çok eski dönemlerle ilgili tanrı, tanrıça, yarı masalların hiçbirinde dinî ve kutsal unsurlar-
dan söz edilemez.
tanrı ve kahramanların serüvenlerini anla-
tan, bir toplumun inançlarını, duygularını, * Masal evrensel iletiler ve temalar üzerine
eğilimlerini yansıtan ürünlere mit denir. kurulur. Oysa efsane daha millî ve yerli
unsurlar taşır.
* Efsaneler mitlerin modernleşmiş şekli ola- Bu metinler anonim olma, ortak motiflere
rak kabul edilir. Öyleyse efsanedeki olayların *
geçtiği zaman, mittekilerin zamanına göre yer verme (ak sakallı ihtiyar, konuşan hay-
van, şekil değiştirme), nesir şeklinde ifade
daha yakın bir geçmişe aittir. edilme gibi ortak özelliklere de sahiptir.