Page 138 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ §
138 ROMAN
138
YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

* Bir cümlenin yüklemi sözcük türü olarak fiil ya da isim olmak üzere iki farklı şekilde karşımıza
çıkar.

* Fiil olan sözcükler kip ve şahıs eklerini alarak, isim olan sözcükler ise ek fiil alarak yüklem göre-
vinde kullanılır.

* Bu bakımdan yüklemin türüne göre cümleler fiil cümleleri ve isim cümleleri olmak üzere iki alt
EDİTÖR YAYINEVİ
başlıkta incelenir.

FİİL CÜMLESİ

* Yüklem görevinde kullanılan sözcüğün çekimli fiil olduğu cümlelerdir.

* Çekimli fiiller, bir fiilin kip ve şahıs eklerini alarak çekimlenmesiyle oluşturulur.

* Dilimizde fiil cümleleri, isim cümlelerinden daha çok kullanılmaktadır.
» “Dün gece geç saatlere kadar çalıştı.” cümlesinin yüklemi “çalıştı” sözcüğüdür. Bu sözcük tür
olarak fiildir (çalışmak) ve görülen geçmiş zaman eki (-dı) almıştır.
» “Sabah erkenden uyanmış, çalışma masasının başına geçmiş.” cümlesinde “uyanmış” ve “geç-
miş” sözcükleri yüklem görevindedir. Bu sözcükler tür olarak incelendiğinde her ikisinin de fiil
(uyanmak, geçmek) olduğu görülür ve duyulan geçmiş zaman eki (-miş) almıştır.

» “Kardeşin yalnız başına dışarı çıkmasın.” cümlesinin yüklemi “çıkmasın” sözcüğüdür. Bu sözcük
tür olarak fiildir (çıkmak) ve olumsuzluk eki alarak emir kipi III. tekil şahısla çekimlenmiştir.

İSİM CÜMLESİ

* İsim ya da isim soylu bir sözcüğün yüklem görevinde kullanıldığı cümlelerdir.

* Bu cümlelerde ek fiil alan bir ismin cümlenin yüklemi olduğu görülür.
* Unutmamalıyız ki hiçbir isim ya da isim soylu sözcük ek fiil almadan yüklem görevinde kullanıla-
maz.
» “Yorucu bir yolculuktan sonra evdeydik.” cümlesinin yüklemi “evdeydik” sözcüğüdür. Bu sözcük
tür olarak isimdir (ev - evde) ve ek fiil (idi) alarak yüklem görevinde kullanılmıştır.

» Müzeyi gezenlerden biri de bendim.” cümlesinin yüklemi “bendim” sözcüğüdür. Bu sözcük tür ola-
rak zamirdir yani isim soyludur ve “idi” ek fiilini alarak yüklem olmuştur.
» “Her işin başı sağlıktır.” cümlesinin yüklemi “sağlıktır” sözcüğüdür. Burada “sağlık” ismi “-tır” ek
fiilini alarak yüklem olmuştur.