Page 142 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ §
1 14242 ROMAN

İSTEK CÜMLESİ

* Gerçekleşmesi mümkün olan veya olmayan dileği, arzuyu, isteği bildiren cümlelere istek cümlesi
denir.

* İstek cümlesi, istek ve dilek-şart kipleriyle yapılır; bu kiplerle birlikte “bari, tek, n’olur, n’olaydı,
keşke” kelimeleri de kullanılabilir.

» Çıkıp biraz dolaşalım. » N’olaydı bugünleri görmeyeydim.
» Dirilip kalksa da yapılanları bir görse. » Keşke onunla vedalaşabilseydim.
EDİTÖR YAYINEVİ
YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER

* Türkçede ögeler “özne, tümleçler, yüklem” şeklinde dizilir ve bu dizilişten de anlaşılacağı üzere
yüklem sonda bulunur.

* Ancak bazı cümlelerde bu sıralamanın dışına çıkılarak yüklem cümlenin başında ya da ortasında
kullanılabilir, diğer ögelerin yeri de vurguya göre değişebilir.

* Ögelerin yerine göre cümleler ele alınırken yüklemin cümledeki yerine dikkat etmek gerekir.

* Yüklemin cümledeki yerine göre cümleler “kurallı cümle”, “devrik cümle” ve "eksiltili cümle" olmak
üzere üç başlıkta incelenir.

KURALLI CÜMLE DEVRİK CÜMLE

* Yüklem bir cümlenin temel ögesidir ve Türkçe- * Yüklemi cümlenin sonunda olmayan cümle-
nin söz dizimine göre sonda bulunur. Yüklemin ler devrik cümlelerdir. Bu cümlelerde yüklem
cümlenin sonunda kullanıldığı cümlelere kurallı başta ya da ortada kullanılabilir.
cümle denir. Devrik cümlelere genellikle şiirlerde ve sanat-

» “Siren sesini duyanlar yemekhanede top- * sal metinlerde rastlanmaktadır.
landı.” cümlesinin yüklemi “toplandı” sözcüğü- » “Çoğu insan anlamadı sana olan duygula-
dür ve cümlenin sonunda kullanılmıştır.
rımı.” cümlesinin yüklemi “anlamadı” sözcüğü-
» “Bu, annemin bizlere verdiği en mühim nasi- dür ve bu sözcük cümlenin sonunda kullanıl-
hatti.” cümlesinin yüklemi “annemin bizlere mamıştır.
verdiği en mühim nasihatti” söz grubudur ve
cümlenin sonunda yer almıştır. » “Açılan bir gülsün sen yaprak yaprak.”
cümlesinin yüklemi “açılan bir gülsün” söz gru-
* Sıralı veya bağlı cümlelerde bölünme yeri yük- budur. Bu söz grubu cümlenin sonunda yer
lemlerin sonu ise bu cümleler de kurallı sayılır: almadığı için bu cümle, devrik cümledir.
» Biraz su içti, etrafa baktı, ağır hareket- » “Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.”
lerle doğruldu ve yoluna devam etti. cümlesinin yüklemi “çıkacaksın” sözcüğüdür ve
» Yüreğim beni dinlemiyordu ve gözlerim o bu yüklem sonda yer almadığından cümle dev-
mavi mucizeye kenetleniyordu. riktir.