Page 143 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ ROMAN § 143
143

EKSİLTİLİ CÜMLE

* Türkçenin eklemeli bir yapıya sahip olması nedeniyle “yüklemler” tek başına cümle kurmaya
yeter. Dolayısıyla eksiltili cümle, tam bir cümle kurulmasını sağlayan yüklemin bulunmadığı cümle
olarak tanımlanabilir.

* Eksiltili cümlelerin kurulma amacı bazen pratik cümle kurmak bazen de sanat yapmaktır.
» - Nereye gideceksin bu saatte?
- Merkeze. (Merkeze gideceğim.)
EDİTÖR YAYINEVİ
- Bu saatte mi? (Bu saatte mi gideceksin?)
» Az veren candan, çok veren maldan...
» Kır atın yanında kalan ya huyundan ya suyundan...

YAPISINA GÖRE CÜMLELER

* Cümleler; bildirdikleri yargı sayısına ve ögelerin yüklemle olan ilişkisine göre basit, birleşik, sıralı
ve bağlı cümle olmak üzere dörde ayrılır.

BASİT CÜMLE
* İçerisinde isim ya da fiil cinsinden tek bir yüklem bulunan cümlelerdir. Bu cümlelerde yargı bildi-
ren tek bir sözcük vardır, o da yüklemdir.

* Bu nedenle basit cümlelerde yan cümlecik (fiilimsi ya da çekimli bir fiil) bulunmaz.
» Okulumuzda birçok öğrenci tıp fakültesini kazandı. (Bu cümlede “kazandı” yüklemi dışında yargı
bildiren başka bir sözcük yoktur.)
» Yarın akşam televizyonda münazara yapacaklar. (Bu cümlede “yapacaklar” yüklemi dışında
yargı bildiren başka bir sözcük yoktur.)

* Basit cümle, kısa cümle demek değildir. Cümlenin basitliği, yargı bildiren sözcüğün (yüklem)
sadece bir tane olmasıyla ilgilidir.
» Çok katlı binaların, ışıklı tabelaların ve araçların gürültüsünün insan psikolojisine olumsuz
etkisi psikologlar tarafından doğrulanıyor. (Bu cümle uzun olmasına rağmen “doğrulanıyor” yük-
lemi dışında yargı bildiren başka bir sözcük yoktur.)

BİRLEŞİK CÜMLE

* Bir temel cümle ile bu cümlenin anlamını tamamlayan en az bir yan cümleden meydana gelen
cümlelerdir. Bu cümlelerde yüklemin olduğu kısım temel cümle, yardımcı yargının olduğu kısım ise
yan cümle olarak adlandırılır. Temel cümleyle yan cümlenin bir araya gelişi bakımından birleşik
cümleler üçe ayrılmaktadır: