Page 68 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ §
68 ŞİİR
68
İSLAMİYET’İN KABULÜNDEN ÖNCEKİ TÜRK ŞİİRİNİN BAŞLICA ÖZELLİKLERİ

* Şiir dili, yabancı etkilerden oldukça uzaktır. Yerlilik ve millilik bu dönemin en belirgin özelliğidir.

* Şiirler genellikle sözlü anlatım geleneğiyle varlığını sürdürmüştür. Yazılı eser pek azdır.
* Şiirlerin çoğu anonimdir. Pek az eserin sahibi bellidir.

* Türk şiirinin geleneksel biçim özellikleri bu dönemde belirginleşir. Hece ölçüsü, dörtlük nazım
birimi, yarım uyak ve redif kullanılmıştır.

* Şiir ve edebiyat, müzikle iç içedir. Şiirler genellikle kopuz eşliğinde söylenir. (İslamiyet’in kabulün-
EDİTÖR YAYINEVİ
den sonra Anadolu’ya yerleşen Türkler kopuz yerine saz kullanmaya başlayacaklardır.)
* Şiirlerde atlı göçebe hayatın izlerine sıkça rastlanır. Bunun yanı sıra savaş, mücadele, kahra-
manlık ve doğanın çetin koşulları şiirin başlıca temaları arasındadır.
* Yiğitlik, yurt sevgisi, doğa sevgisi, ölüm, töreler ve inançlar, işlenen başlıca tema ve konuları
oluşturur.

* “Şaman, baksı, oyun, ozan, kam” adı verilen din adamları aynı zamanda şair, edebiyatçı ve
müzisyendir.

* Bu dönemde en çok kullanılan nazım şekilleri destanlar, sagular, koşuklar ve savlardır.

* Kaşgarlı Mahmut’un Dîvânu Lugâtî’t-Türk adlı eserinde ve Turfan kazılarında ele geçirilen metin-
lerde adlarına ve şiirlerine rastlanan ilk Türk şairleri Aprın Çor Tigin, Çuçu, Ki-ki, Kül Tarkan,
Asıg Tutung, Pratyaya Şiri, Kalun Kayşı, Çisuya Tutung’dur.
* Adı bilinen ilk Türk şair Aprın Çor Tigin’dir. Bu şair, Uygur döneminde yaşamış ve Mani dininin
etkisinde şiirler yazmıştır.

* İslamiyet öncesi Türk şiirinin şairi bilinen ilk örneklerini Uygurlarda bulmaktayız.
* Aprın Çor Tigin’in yazdığı “Bir Aşk Şiiri” adlı şiir ilk Türk şiiridir.

* “Destan” diğer türlere oranla daha yaygın olduğundan bu döneme Destan Devri Türk Edebiyatı
adı da verilir.

İSLAMİYET ÖNCESİ DÖNEME AİT NAZIM ŞEKİLLERİ

Destan: Milletlerin hayatını derinden etkileyen olayların (savaş, doğal afetler, göçler...) çoğun-
lukla manzum şekilde anlatıldığı edebî ürünlere destan denir. Destanlar sözlü anlatım geleneği çer-
çevesinde oluşmuş anonim edebî ürünlerdir. Bu ürünler, nesilden nesile sözlü bir şekilde aktarıldığı
için zamanla değişikliklere uğrayabilir. Destanlar söyleniş özelliği bakımından şiir niteliği taşısa
da içerik bakımından hikâyeye yakındır. Çünkü bu edebî ürünlerde bir olay; zaman, mekân ve kişi
unsurlarıyla birlikte anlatılır. Ayrıca destanlar kullanılan dil ve nazım birimi bakımından millî bir
özellik gösterir, ait oldukları milletin ortak dünya görüşünü yansıtır.