Page 70 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ §
70
70 ŞİİR
* Sanat kaygısından uzak, samimi bir dil kullanılır.

* Dîvânu Lugâtî’t-Türk’te yer alan Alp Er Tunga sagusu bu türün önemli bir örneğidir.
* Kaşgarlı Mahmut bu saguyu halk ağzından derlemiştir.
œ Örnek:

Alp Er Tunga öldi mü (Alp Er Tunga öldü mü?)
Issız ajun kaldı mu (Kötü dünya kaldı mı)
Ödlek öçin aldı mu (Zaman öcünü aldı mı)
EDİTÖR YAYINEVİ
Emti yürek yırtılur (Şimdi yürek yırtılır)

NOTOT
N
Sagunun halk edebiyatındaki karşılığına ağıt, divan edebiyatındaki karşılığına ise mersiye adı
verilir.

Sav: Bir düşünceyi, bir deneyimi, bir öğüdü en az sözcükle kısaca anlatan kalıplaşmış ifadelerdir.
İslamiyet öncesi dönemde atasözünün karşılığı olan sözlere sav denmektedir. Savlar, yaşam tec-
rübelerini kısa fakat öz bir biçimde ifade eder. Kaşgarlı Mahmut’un Dîvânu Lugâtî’t-Türk adlı ese-
rinde halk ağzından derlenmiş birçok sav örneği mevcuttur. İslamiyet öncesi dönemde kullanılan
bazı savlar sözlü gelenekte nesilden nesile aktarılarak günümüzde dahi kullanılmaktadır.
œ Örnek:
» Böri koşnısın yimez. (Kurt komşusunu yemez.)

» Biş erngek tüz ermes. (Beş parmak düz “bir” olmaz.)

İSLAMİYET ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK ŞİİRİ

* Türkler X. yüzyıldan itibaren boylar hâlinde İslamiyet’i kabul edince bu din değişikliği her alanda
olduğu gibi edebî alanda da birtakım değişikliklere neden olmuştur. Bu dönemde bir yandan İsla-
miyet öncesi Türk edebiyatı devam ettirilmiş bir yandan da Arap ve Fars kültüründen edebiya-
tımıza geçen yeni türler örneklendirilmiştir.

» Geçiş Dönemi Eserleri » Halk Şiiri » Divan Şiiri

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ

* “Geçiş Dönemi” olarak adlandırılan dönem, Türklerin İslamiyet’i kabul etmeye başladıkları XI.
yüzyıl ile XII. yüzyıl arasını kapsamaktadır. Bu döneme “geçiş dönemi” denmesinin nedeni edebî
eserlerde İslamiyet öncesi dönemin özellikleri ile İslami dönemin özelliklerinin bir arada görül-
mesidir. Yani geçiş dönemi eseri olarak adlandırdığımız eserlerde, hem İslamiyet’le birlikte gelen
her türlü değişim hem de İslamiyet öncesi döneme ait kültürel izler bir arada bulunur. Bu dönem
eserlerinde hem Uygur alfabesi hem de Arap alfabesi kullanılmıştır.