Page 69 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ § 69
ŞİİR
69
Anlatılan olaylar her ne kadar olağanüstü özellik gösterse de destanlar yazılı belgelerle takip edi-
lemeyen dönemlerin yaşam tarzı, inançları, toplumsal olayları hakkında bilgi verir. Türk edebiyatı
destan nazım şekli bakımından oldukça zengindir.

Koşuk: İslamiyet öncesi dönemde aşk, kahramanlık, doğa ve yurt sevgisi temalarında hece ölçü-
süyle söylenen şiirlere koşuk denmiştir. Koşuklar genellikle kopuz adı verilen çalgı eşliğinde söylen-
miştir. Dolayısıyla bu şiirlerde belirli bir ezginin olduğu söylenebilir. Koşuklar sözlü edebî ürünler-
dir ve bu nedenle İslamiyet öncesi dönemden günümüze sınırlı sayıda koşuk örneği kalmıştır. Bu
örnekler de Dîvânu Lugâtî’t-Türk adlı eserde mevcuttur.
Tütü çeçek çerkeşürTÖR YAYINEVİ
Koşukların şekil ve içerik özellikleri şunlardır:
* Koşuklarda aşk, doğa, yiğitlik, kahramanlık konuları işlenir.
* Koşuklar hece ölçüsüyle (7’li, 8’li veya 11’li hece kalıplarıyla) söylenen şiirlerdir.
* Sözlü edebî ürünler olduğu için koşuklarda genellikle yarım kafiye kullanılmıştır.

* Nazım birimi olarak dörtlük kullanılır.
* Dörtlüklerin kafiye düzeni aaab, cccb, dddb şeklindedir.
* Koşuklar konularına göre lirik, pastoral ve epik şiir özelliği gösterir.
* Genellikle sığır adı verilen av törenlerinde ve şölen adı verilen ziyafetlerde söylenen şiirlerdir.

œ Örnek:
Kaklar kamug kölerdi (Kuru yerler hep gülerdi)
EDİ (Dünyanın soluğu ılındı)
Taglar başı ilerdi
(Dağ başları göründü)
Ajun tını yılırdı
(Türlü çiçekler sıralandı)

NOTOT
N
Söyleyiş biçimi ve içerik özellikleri bakımından koşuklar divan edebiyatında gazel, halk edebiya-
tında koşma nazım şekilleriyle benzerlik gösterir.

Sagu: İslamiyet öncesi dönemde toplumca sevilen, saygı gören bir kişinin ölümünden duyulan
üzüntüyü yansıtan şiirlere sagu denmiştir. Sagular “yuğ” adı verilen cenaze törenlerinde söylenen
şiirlerdir. Ölen kişinin yiğitliğini, yaptığı iyi işleri, değerini anlatan; ölümünden doğan acıyı dile geti-
ren bu şiirler bir tür ağıttır.

Saguların şekil ve içerik özellikleri şunlardır:

* Sagular 7’li hece ölçüsüyle söylenir ve nazım birimi dörtlüktür.
* Koşukta olduğu gibi sagular da kopuz eşliğinde söylenir.
* Dörtlükler aaab, cccb şeklinde kafiyelenir.