Page 31 - 8. SINIF FEN BİLİMLERİ DUBLEKS ÖĞRETEN PARAGRAF

5. ÜNTE : BAST MAKNELER PARAGRAF TESTİ 3

1 Osmanlı Devlet�’n�n pad�şahlarından b�r� olan Fat�h Sul- 3 Eş merkezl� ve yarıçapları farklı �k� veya daha fazla s�l�n-
tan Mehmet, İstanbul’un feth�n� kolaylaştırmak amacıyla d�rden meydana gelen bas�t mak�ne düzenekler�ne çıkrık
donanmasının b�r kısmını Hal�ç’e �nd�rmek �ç�n bel�rlenen den�r. (I) Çıkrık, kend� eksen� etrafında dönen b�r s�l�nd�r
güzergâh üzer�ne kızaklar yerleşt�rtm�ş ve kızakları yağ- ve bu s�l�nd�r� döndüren b�r koldan meydana gel�r. (II) Çık-
latarak gem�ler� yağlı kızaklar üzer�nden çekt�rm�şt�r. Fat�h rık genell�kle su kuyularından su çıkarmak �ç�n kullanılır.
Sultan Mehmet bu şek�lde eğ�k düzlemler�n �ş� kolaylaştır- (III) Çıkrıkta, üzer�ne �p�n dolandığı b�r s�l�nd�rle bu s�l�n-
masından yararlanmıştır. İş� daha da kolaylaştırmak �ç�n d�r� döndüren b�r kol vardır. (IV) S�l�nd�r� döndüren kolun
eğ�k düzlemler� yağlatarak sürtünme kuvvet�n� azaltmıştır. yarıçapı, s�l�nd�r�n yarıçapından daha büyüktür. Çıkrık,
Yukarıdak� parçadan hareketle aşağıdak� yorumlar- kuvvetten kazanç sağlayarak ağır yükler� bel�rl� b�r yük-
dan hang�s� yapılab�l�r? sekl�ğe çıkarır. Çıkrıkta kuvvetten kazanç olduğu oranda
yoldan kayıp gerçekleş�r.
A) Osmanlı Devlet� zamanında f�z�k b�l�m� �lerlem�şt�r.
Parçadak� numaralanmış cümlelerden hang�s� anla-
B) Tar�hte f�z�k b�l�m�n�n sağladığı kolaylıklardan yarar- tımın akışını bozmuştur?
lanılmıştır.
C) Fat�h Sultan Mehmet b�r f�z�k b�lg�n�d�r. A) I B) II C) III D) IV
D) Osmanlı Devlet� zamanında eğ�k düzlemler kullanıla-
rak b�rçok feth�n önü açılmıştır.

2 MÖ 287-212 yılları arasında yaşayan Arch�medes (Arş�-
met) çağının en öneml� b�l�m �nsanlarından b�r�yd�. Arch�-
medes matemat�kten f�z�ğe, mühend�sl�kten astronom�ye 4 Memleket�mde yazları tarhana yapılır ve güneş altında
kadar farklı b�l�m dallarında b�rçok buluş yapmıştır. Ach�- kurutulurdu. Hayvanların ser�l� tarhanaları yememes� ve
medes’�n doğduğu şeh�r, Romalılar tarafından kuşatıldı- tarhanaların tozdan uzak kalması �ç�n kurutma �şlem�
ğında şehr�n savunması �ç�n onun �catlarından es�nlen�- dam g�b� yüksek yerlerde yapılırdı. Yaş hâl� çok ağır olan
lerek yapılan bazı s�lahlar kullanılmıştır. Arch�medes’�n tarhanaları dama çıkarmak h�ç de kolay olmazdı. Babam,
ağır yükler� kaldırmak �ç�n �cat ett�ğ� makara ve kaldıraç tarhanaları dama çıkarmanın kolay yolunu arıyordu ve
s�stemler� askerî alanda da kullanılmıştır. Arch�medes, b�r sonunda b�r yol buldu. Damın kenarına sab�tled�ğ� b�r
göl veya dereden su çekmek veya suyu yukarıya taşı- makara s�stem�n�n etrafına b�r �p geç�rd�. İp�n b�r ucuna tar-
mak �ç�n pompa görev� yapan b�r v�da �cat etm�şt�r. Bu hana dolu kovayı astı ve �p�n d�ğer ucunu aşağıdan çekerek
v�daya “Arş�met v�dası” adı ver�l�r. Arş�met v�dası yüzyıllar kovaları yukarıya taşıdı. Ama bu düzenek kuvvetten kazanç
boyunca gem�c�l�k, tarım ve madenc�l�k g�b� b�rçok alanda sağlamıyor, sadece kuvvet�n yönünü değ�şt�r�yordu. Babam
�nsanlığa katkı sağlamıştır. Arş�met v�dası, bazı su arıtma düzeneğe b�r makara daha ekled� ama bunu b�r yere sab�t-
tes�sler�nde hâlâ kullanılmaktadır. lemed�. Böylece kovalarla b�rl�kte makara da hareket edeb�-
Bu parçada Arch�medes �le �lg�l�; l�yordu. Eklenen bu yen� makarayla b�rl�kte daha az kuvvetle
tarhanaları dama çıkarmayı başarab�ld�k.
I. Bazı �catları günümüzde dah� kullanılmaktadır.
Bu parçanın yazılma amacı aşağıdak�lerden hang�s�
II. Yaşadığı dönemde b�l�me en çok katkı sağlayan k�ş� olab�l�r?
olmuştur.
III. İcatlarının çoğu askerî alanda kullanılmıştır. A) Günlük hayatta karşılaşılan sorunlara çözüm bulmak
�ç�n bas�t mak�nelerden faydalanılab�leceğ�n� göstermek
IV. Farklı alanlarda çalışmış b�r b�lg�nd�r.
B) Makaraların kullanım alanlarını örneklend�rmek
yukarıdak�lerden hang�ler� söylenemez?
C) Yüksek b�r yere malzeme taşımada kullanılab�lecek dü-
A) I ve II B) I ve IV zenler�n nasıl kurulab�leceğ� konusunda f�k�r vermek
C) II ve III D) III ve IV D) Sab�t ve hareketl� makaraların farklarını bel�rtmek

Markaj Yaynlar / 8. Snf Fen Bilimleri
MARKAJ YAYINLARI 31