Page 19 - 8. SINIF TÜRKÇE DUBLEKS ÖĞRETEN PARAGRAF

cÜmlenin Ögeleri PARAGRAF TESTİ 9

1 Tümcenin değişik dil bilgisi kitaplarında çeşitli tanımları 3 Cümlede yüklemle birlikte temel ögeler grubunda değer-
yapılmıştır. En çok kabul gören tanım “Tümce, yargı bildi- lendirilen diğer önemli öge öznedir. Özne; cümlede yük-
ren sözcük dizileridir.” ifadesidir. Oysa yargı terimi sorun- lemin bildirdiği iş, oluş veya durumu üstlenen ve yapanı
ludur çünkü “Dikkat!” gibi tek bir sözcük yargı belirtir ama (eylem cümlesinde) veya olanı (ad cümlesinde) karşıla-
tümce değildir. Tümce, tüm dillerde bir özne ve bir yük- yan ögedir. Özne, cümlede sözcük ya da sözcük öbeği
lemden oluşan bir dil bilgisi birimi olarak tanımlanabilir. hâlinde bulunabilir. Cümlede yüklemle doğrudan bağlan-
Bir başka deyişle, her dilde bir tümcede özne ve yüklem tılıdır. Cümle çözümlemelerinde yükleme sorulan “Kim?
bulunduğu gözlenmiştir. Özne ya da yüklemin yeri bir dil- / Kimler?” ve “Ne? / Neler?” sorularının cevabı özneyi
den diğerine değişse de bu iki öge tümcede mevcuttur. buldurmaya yöneliktir.
Bu nedenle cümlenin bu iki ögesine “temel ögeler” denir.
Yukarıdaki parçada aşağıdaki sorulardan hangisinin
Yukarıdaki parçaya göre aşağıdakilerden hangisi cevabı yoktur?
söylenemez? A) Cümlede işi yapan söz ya da söz grubunun aldığı
A) Yargı bildiren her sözcük cümle sayılamaz. isim nedir?
B) Farklı dillerde değişse de bir dilde cümlenin temel B) Özneyi bulduran sorular nelerdir?
ögelerin yeri her zaman bellidir. C) Cümlelerin ögeleri tespit edilirken ögeler hangi sıray-
C) Bütün dillerde ortak olan bazı dil bilgisi birimleri var- la bulunmalıdır?
dır. D) Özneyi bulma adına soru sorulacak yapının ve özne-

D) Bir cümlenin varlığından bahsedebilmek için en az iki nin birlikte oluşturduğu grup nasıl adlandırılır?
unsurun birlikteliği söz konusu olmalıdır.

2 Yüklem; cümlede iş, oluş, kılış, düşünce, duygu, imge,
yargı anlatan sözcük olarak tanımlanır. Yüklem, cüm- 4 Öznenin yaptığı işten doğrudan etkilenen ve geçişli
lede yargı bildiren çekimli ögedir. Cümledeki diğer öge- eylemi tamlayan sözcüklere nesne denir. Yüklemi geçiş-
ler, yüklemin anlamını çeşitli yönlerden tamamlamak ve siz eylem ya da ad olan cümlelerde nesne bulunmaz-
onu daha belirgin duruma getirmek üzere cümlede yer ken; geçişli eylem cümlelerinde eylem, nesne üzerinde
alır. Tanımlardan da anlaşılacağı gibi yüklem, cümlede gerçekleşir. Özne ile nesne arasında etkileyen-etkilenen
bitmişliği ifade eder. ilişkisi vardır. Öznesiz nesne olmaz. Ayrıca nesne, üze-
rinde hâl eki bulundurup bulundurmamasına göre belirtili
Yukarıdaki parçayı en iyi özetleyen cümle aşağıdaki-
lerden hangisidir? ve belirtisiz nesne olarak ikiye ayrılır.
Yukarıdaki parçadan aşağıdakilerden hangisi çıka-
A) Cümlenin anlamca tamamlanmışlığını çeşitli durum-
lara göre bildiren yüklem, cümlenin en temel ögesi rılamaz?
konumundadır. A) Yüklemi fiil olan cümlelerde nesne bulunabilirken
B) Cümledeki yargı bildiren sözcük, belli kip ve şahısla isim olan cümlelerde nesne bulunamaz.
çekimlenen yüklemdir. B) Nesnenin varlığı, özneye bağlıdır.
C) Bir cümlede yüklemin olmaması, o cümleyi anlamca C) Nesne, biçimsel özelliklerine göre farklı kollarda in-
eksik kılar. celenir.
D) Yargı bildiren ve cümlenin anlamca tamamlandığını D) Geçişsiz eylemlerin nesne alamama nedeni bu cüm-
gösteren yüklem, cümlenin ögelerinden biridir. lelerde özne kullanılmamasıdır.

markaj Yayınları / 8. Sınıf türkçe 19
MARKAJ YAYINLARI