Page 85 - 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenin Ders Notları

¦ § 85
ŞİİR
85
DİVAN ŞİİRİ NAZIM ŞEKİLLERİ * Aşkın verdiği mutluluğu, sevgilinin güzelli-
Beyit nazım birimi ile yazılan nazım şekilleri ğini ve cefalarını anlatan gazeller “âşıkane
şunlardır: gazel”; yaşamdan keyif almayı ve hayatı çok
GAZEL da ciddiye almamayı anlatan gazeller “rin-
dane gazel”; aşkın zevklerini ve güzelliklerini
* Divan edebiyatında aşk, şarap, tabiat ve şuh bir tavırla ifade eden gazel türü “şuhane
kadın konularını işleyen şiirlere gazel denir. gazel”; ahlaki anlamda çeşitli öğütler içe-
Gazel, divan şiirindeki en yaygın nazım şekil- ren, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı
lerinden biridir.
gazeller ise “hikemî gazel” olarak adlandırılır.
EDİTÖR YAYINEVİ
œ Özellikler:
* Beyit nazım birimiyle yazılır, beyit sayısı 5 ile KASİDE
15 arasında değişir. * Divan edebiyatında din ve devlet büyükle-
* Beyitler arasında anlam bütünlüğü aranmaz. rini övmek amacıyla söylenmiş şiirlere kaside
Anlam beyitte tamamlanır. denir. Kasideler övgü şiirleridir.

* Birinci beyit kendi arasında kafiyeli, diğer œ Özellikler:
beyitlerin birinci mısraları serbest, ikinci mıs-
raları birinci beyit ile kafiyelidir. (aa, ba, ca, * Kafiye düzeni gazelle aynıdır. Yani ilk beyit
da...) kendi arasında kafiyeli, diğer beyitlerin ilk
mısraları serbest ikinci mısraları ilk beyitle
* Aruz ölçüsü kullanılır. Aşk, kadın, şarap, kafiyelidir. (aa, ba, ca...)
ayrılık gibi bireysel konular işlenir. Beyit nazım birimiyle yazılır; en az 33, en
* Gazelin ilk beytine matla, son beytine makta * fazla 99 beyitten oluşur. Ancak beyit sayısı
adı verilir. Matla beytinden sonra gelen 33’ten az olan kasideler de vardır.
beyte hüsn-i matla, makta beytinden bir
önceki beyte ise hüsn-i makta denir. * Kasidenin ilk beytine matla, son beytine

* Gazelin en güzel beytine beytü’l gazel, beyit- makta, şairin mahlasının geçtiği beyte taç
beyit denir.
leri arasında konu birliği bulunan gazellere
yek-ahenk gazel, her beyti aynı söyleyiş özel- * Kasideler belirli bölümlerden (nesib, girizgâh,
liğinde olan gazellere ise yek-avaz gazel denir. methiye, tegazzül, fahriye, dua) oluşan
nazım şekilleridir.
* Mısra sonlarındaki kafiyelerden ayrı olarak
mısra içlerinde de kafiye bulunan gazellere * Kasidenin en güzel beytine beytü’l kasid
“musammat gazel” adı verilir. denir.

* Son beyitte yani makta beytinde şair mah- * Aruz ölçüsüyle yazılır.
lasına yer verir. Mahlas beytine taç beyit de Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen),
denir. * kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside

* Bestelenerek okunan gazeller de vardır. yazan) adı verilir.
* Gazelleri makamla okuyan kişilere “gazelhan”, * Kaside nazım şeklinin en tanınmış, güçlü şair-
gazel yazan usta şairlere ise “gazelsera” adı leri arasında Nef’i, Bağdatlı Ruhî, Fuzulî,
verilir. Hayalî gösterilebilir.