Page 539 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 539
YER KABUĞUNUN MALZEMESI: KA
YER KABUĞUNUN MALZEMESI: KAYAÇLAR - TÜRKIYE'DE IÇ KUVVETLER VE IÇ KUVVETLERIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKILLERIYAÇLAR - TÜRKIYE'DE IÇ KUVVETLER VE IÇ KUVVETLERIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKILLERI 1. ÜNİTE 539
YER KABUĞUNUN MALZEMESI: KA
YER KABUĞUNUN MALZEMESI: KAYAÇLAR YAÇLAR
• Bir ya da birden fazla mineralin birleşmesiyle oluşan katı ve doğal maddelere kayaç (taş) denir.
• Yer kabuğunun ana unsuru olan kayaçlar; sanayi, madencilik, inşaat vb. birçok alanda kullanılmaktadır.
• Kayaçları inceleyen bilim dalına petrografi denir. Farklı tür ve özelliklere sahip olan kayaçlar; oluşum şartlarına,
fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre üçe ayrılır.
KAYAÇLAR
PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR TORTUL KAYAÇLAR BAŞKALAŞIM KAYAÇLAR
EDİTÖR YAYINLARI
İç Püskürük Dış Püskürük Fiziksel Tortul Kimyasal Tortul Organik Tortul Mermer
Kayaçlar Kayaçlar Kayaçlar Kayaçlar Kayaçlar
Elmas
Granit Andezit Çakıl Taşı Kalker Kömür
Mikaşist
Siyenit Obsidyen Kum Taşı Jips Tebeşir
Gnays
Diyorit Bazalt Kil Taşı Dolomit Linyit
Kuvarsit
Gabro Volkanik Tüf Breş Kaya Tuzu Mercan
1. Püskürük (Magmatik - K
1. Püskürük (Magmatik - Katılaşma) Kayaçları atılaşma) Kayaçları
• Yerin derinliklerinde bulunan magmanın yeryüzünde veya yer kabuğunun iç kesimlerinde soğumasıyla oluşur.
a. İç Püskürük Kayaçlar (Derinlik Kayaçları): Magmanın, yer kabuğunun belirli yerlerine sokularak katılaşması
sonucu oluşmuştur.
• Soğuma yavaş gerçekleştiği için bu kayaların kristalleri iri taneli ve serttir.
• Üzerindeki tabakaların zamanla aşınması sonucu yeryüzüne çıkarlar.
• Başlıca iç püskürük kayaçlar; granit, siyenit, diyorit ve gabrodur.
b. Dış Püskürük Kayaçlar (Yüzey Kayaçları): Magmanın yeryüzünde soğuyup katılaşmasıyla oluşan kayaçlardır.
• Soğuma hızlı olduğu için bu kayaçların kristalleri küçük taneli, bazıları ise camsı yapıdadır.
• Bu taşlara bazalt, andezit, trokit, volkan camı (obsidyen), sünger taşı ve volkan tüfleri örnek olarak verilebilir.
2. Tortul (Sedimenter) Kayaçlar ortul (Sedimenter) Kayaçlar
2. T
• Yeryüzündeki kayaçların çeşitli dış kuvvetler etkisiyle, aşınıp parçalanması ve çukur yerlerde birikmesi sonucu
oluşur. Tabakalı bir yapıya sahiptir.
• Her tabaka oluştuğu dönemin özelliklerini belirtmekle beraber bu kayaçların içerisinde fosillere de rastlanmaktadır.
a. Fiziksel Tortul Kayaçlar: Kayaçların parçalanması ile oluşan kırıntılı malzemelerin oluşturduğu kayaçlardır.
• Başlıcaları; çakıl taşı (konglomera), buzul taşı, kum taşı (gre), kil taşı (şist) breş (moloz taşı) ve mil taşıdır.
b. Kimyasal Tortul Kayaçlar: Suların içerisindeki eriyik malzemelerin çökelmesi ile oluşur. Suda kolay çözülebilen
kayaçlardır.
• Başlıcaları; kalker (kireç taşı), traverten, alçı taşı (jips), dolomit ve kaya tuzudur.
c. Organik Tortul Kayaçlar: Bitki ve hayvan kalıntılarının deniz ya da göl ortamlarında çökelip tabakalaşması ile
oluşan kayaçlardır. Kömür, tebeşir, mercan ve linyit bu kayaçlara örnektir.
3. Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar alaşım (Metamorfik) Kayaçlar
3. Başk
• Püskürük ve tortul kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak değişime uğramasıyla oluşur.
• Kalkerin başkalaşmasıyla mermer, granitin başkalaşmasıyla gnays, kum taşının başkalaşmasıyla kuvarsit, kil taşı-
nın başkalaşmasıyla şist, taş kömürünün başkalaşmasıyla elmas oluşur.
