Page 540 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI

540
KAYAÇLARIN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN OLUŞUMUNA ETKİSİ
• Yeryüzü şekillerin oluşmasında ve değişmesinde; iklimin, kayaçların, iç ve dış kuvvetlerin etkisi vardır.
• Kayaçların fiziksel ve kimyasal özellikleri yeryüzünün şekillenmesinde doğrudan ya da dolaylı bir etkiye sahip olup

zamanla kayaçların aşınım sürecindeki dayanıklılığını da belirlemektedir.
• Örneğin; su içerisinde kolayca çözülebilen kimyasal tortul kayaçlar dirençsiz bir yapıya sahiptir. Kayaçların geçi-
rimliliği yeryüzü şekillerinin oluşmasında etkilidir.

TÜRKIYE'DE IÇ KUVVETLER VE IÇ KUVVETLERIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKILLERIUŞTURDUĞU YER ŞEKILLERI
TÜRKIYE'DE IÇ KUVVETLER VE IÇ KUVVETLERIN OL
Depremler Epirojenez ve Orojenez Volkanizma
• Fay hatları yer kabuğunun zayıf • Ülkemiz III. zamanda toptan yük- • Türkiye'nin yaklaşık üçte biri volka-
EDİTÖR YAYINLARI
ve hareketli bölgeleridir. Türki- selmeye uğramıştır. Anadolu Yarı- nik materyallerle kaplıdır.
ye'nin Arabistan, Afrika ve Av- madası hâlen yükselmektedir. • Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu
rasya levhaları arasında sıkış- • Gondwana ve Laurasia karaları- ve Batı Anadolu'da volkanik alanlara
ması depremlerin yaşanmasına nın birbirine yaklaşması sonucu rastlanmaktadır.
neden olur. kıvrılan tabakalar Kuzey Anadolu
• Türkiye'de depremler beş böl- ve Toros Dağlarını meydana getir- • Ülkemizde volkanik arazi çok, ancak
aktif volkan yoktur.
geye ayrılmaktadır. Birinci de- miştir. Bazı katmanlar sert olduğu
receden deprem alanları fay için kıvrılamamış, kırılmıştır. Kırıl- Doğu Anadolu'da: Büyük Ağrı, Küçük
hatları çevresidir. ma sonucu yer kabuğu fay hatları Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut
• Tuz Gölü'nün güneyi ve Anamur boyunca bloklar hâlinde yüksel- dağları
miştir.
Burnu arasındaki bölge beşinci İç Anadolu'da: Erciyes, Melendiz, Ha-
dereceden deprem alanıdır. • Kıvrım dağlara; Toroslar, Küre, sandağ, Karacadağ, Karadağ
• Türkiye'de karstik bölgelerde Ilgaz, Mescit, Yalnızçam örnektir. Güneydoğu Anadolu'da: Karacadağ
Kırık dağlara; Kaz, Madra, Yunt ve
ise çökme depremleri görülür. Aydın Menteşe dağları örnektir. Batı Anadolu'da: Kula çevresi

ÇÖZÜMLÜ SORULAR
ÇÖZÜMLÜ SORULAR
1. Halk arasında volkan camı olarak bilinir. Lavların hız- 3. "Coğrafi araştırmanın en önemli ayaklarından bir ta-
lıca soğuyup kristalleşmeye yetecek kadar zaman nesi kayaç çalışmalarıdır. Araştırmalarda bu yıl eri-
geçmeden donması sonucu oluşur. Cam gibi parlak, yebilen kayaçlar ele alınmıştır. Araştırma bölgesinde
pürüzsüz ve ağır bir taştır. lapya ve uvala gibi yeryüzü şekilleri yaygın olarak
Yukarıda özellikleri verilen kayaç türü aşağıdaki- bulunmuştur."
lerden hangisidir? Yukarıdaki araştırma bölgesi göz önünde bulun-
durulduğunda bölgede aşağıdaki kayaçlardan
A) Obsidyen B) Tüf C) Jips
hangisinin yaygın olması beklenmez?
D) Kaya tuzu E) Traverten
A) Konglomera B) Dolomit
Çözüm: Volkan camı olarak bilinen kayaç türü obsidyendir. C) Traverten D) Kaya tuzu

E) Kalker
2. Türkiye’de orojenik hareketler sonucu oluşan dağlar
kıvrımlı ve kırıklı olmak üzere ikiye ayrılır.

Buna göre kırılma ile oluşan dağlar ülkemizde en
fazla hangi bölgede görülür?

A) Güneydoğu Anadolu B) Karadeniz
Çözüm: Deniz ve göllerdeki buharlaşma sonucunda su
C) Akdeniz D) Ege
içindeki materyaller tabana çökmektedir. Bu çökmeler
E) Doğu Anadolu zamanla üst üste birikerek kalın katmanlar oluşturur. Bu
tür kayaçlara kimyasal tortul kayaç denir. Bunlar; dolomit,
Çözüm: Ülkemizdeki kırık dağlar en fazla Ege Bölgesi'n-
de bulunur. Bunlar; Kaz, Madra, Yunt, Boz, Aydın ve Men- traverten, kaya tuzu ve kalkerdir. Konglomera ise fiziksel
teşe dağlarıdır. tortul kayaçlardandır.