Page 541 - 10. SINIF VIP TÜM DERSLER KONU ANLATIMLI - EDİTÖR YAYINLARI
P. 541
D
DIŞ KUVVETLER VE DIŞ KUVVETLERIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKILLERI - 1IŞ KUVVETLER VE DIŞ KUVVETLERIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKILLERI - 1 1. ÜNİTE 541
• Kaynağını Güneş'ten alan kuvvetlere dış kuvvetler denir. Akarsu, rüzgâr, buzul, dalga, karstik şekiller, kıyı tipleri,
erozyon ve heyelan bu grupta yer alır.
AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ
• Belirli bir yatak (vadi) içerisinde eğim boyunca akan sulara akarsu denir. Aşınım ve birikim faaliyetlerinde akarsu-
yun akış hızı, yağış, eğim ve bitki örtüsü gibi faktörler etkilidir.
Aşınım Şekilleri Birikim Şekilleri
Çentik Vadi: Akarsuyun sürekli Birikinti Konisi: Erozyonun etkili
derine doğru aşındırmasıyla olu- olduğu alanlarda, dağlık bölgede
şan "V" biçimli vadilerdir. Doğu akarsuların taşıdığı alüvyonları
EDİTÖR YAYINLARI
Anadolu ve Karadeniz'de yaygın- dağ eteğinde biriktirmesi ile olu-
dır. şur.
Boğaz (Yarma) Vadi: Boyuna
uzanan dağ sıralarını akarsuyun
enine yarmasıyla oluşur. "U" biçi- Birikinti Yelpazesi: Birikinti koni-
lerinin birleşmesiyle oluşurlar.
mindedirler. Karadeniz ve Akde-
niz'de görülür.
Kanyon Vadi: Daha çok kalkerli Dağ Eteği Ovası: Birikinti koni ve
arazide oluşan dik ve taraçalı vadi yelpazelerinin zamanla büyümesi
türüdür. Akdeniz Bölgesi'nde yay- ve birleşmesi sonucu oluşur.
gındır.
Geniş Tabanlı Vadi: Eğimin azal- Dağ İçi Ovası: Akarsuların dağlık
ması sonucu akarsuyun yatağını bölgelerde taşıdığı malzemeyi ge-
yana aşındırmasıyla oluşur. Ege niş vadide birleştirmesi ile oluşur.
Bölgesi'nde görülür.
Delta: Akarsuların döküldüğü
Asimetrik (Yatık Yamaçlı) Vadi: yerlerde (göl, deniz vb.) taşınan
Farklı dirençteki kayaçların bir ya- malzemelerin birikmesiyle oluşur.
macı hızlı, diğer yamacı yavaş aşı- Delta oluşabilmesi için kıyı derin
nır. Bunun sonucunda yamaçların olmamalı, gelgit olmamalı ve bol
biri yatık, diğeri dik olur.
alüvyon taşınmalıdır.
Plato: Akarsular tarafından yarıl- Taban Seviyesi (Taşkın) Ovası:
mış yüksek düzlüklerdir. İç Ana- Akarsuların taban seviyesine ya-
dolu Bölgesi'nde yaygın olarak kın kesimlerde taşıdığı malzemeyi
görülür. biriktirmesiyle oluşur.
Peribacaları: Volkanik tüflerin
yaygın olduğu yerlerde selinti Irmak Adası: Akarsu yatağının
suların etkisiyle oluşur. İç Ana- genişlediği ve yatak eğiminin
dolu'da Nevşehir - Ürgüp - Göre- azaldığı yerlerde oluşur.
me'de yaygındır.
Menderes: Eğimin azaldığı yer-
Kırgıbayır: Kuraklığın etkili oldu- lerde akarsuyun kıvrımlar yaparak
ğu, bitki örtüsünden yoksun yöre- akmasıyla oluşur. Ege'de Gediz,
lerde sağanak yağışların meydana Küçük ve Büyük Menderes buna
getirdiği yamaç kertikleridir.
örnektir.
