Page 33 - 8. SINIF TÜRKÇE DUBLEKS ÖĞRETEN PARAGRAF

FİİLDE ÇATI PARAGRAF TESTİ 16

1 I. METİN 3 İşi yapan gerçek bir öznesi olmayan fiillere edilgen fiil
denir. Edilgen fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-l” veya
Nesne, cümlede yüklemin yaptığı işten etkilenen öge “-n” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Edilgen fiillerin
olarak tanımlanır. Bir cümlede nesne bulunması için yüklem olduğu cümlelerde özne; işi yapan değil, işten
yüklem fiil olmalıdır. Çünkü isim cümlelerinde nesne etkilenendir. Dolayısıyla bu cümlelerde özne, sözde
olamaz. öznedir. Örneğin “Futbolcu kırmızı kartla oyundan atıldı.”
II. METİN cümlesinde “atma” işini gerçekleştiren belli değildir. Onun
yerine “atılma” eyleminden etkilenen “futbolcu” vardır.
Fiillerin özneye ve nesneye göre aldıkları durumlara “Futbolcu” işi yapan değil de yapılan işten etkilenen duru-
ve gösterdikleri özelliklere çatı denir. Yüklemi isim olan munda olduğundan cümlede “sözde özne” görevindedir.
cümlelerde çatı aranmaz. Örneğin “Kardeşimin güzel O hâlde “atıldı” eylemi çatısına göre edilgendir.
bir kalemi vardı.” cümlesinde yüklem “idi” ek fiili almış
“var” ismi olduğundan bu cümlede çatı aranmaz. Buna göre;
I. Edilgen eylemlerde yükleme sorulan “Ne?, Kim?”
Yukarıdaki II. metin için aşağıdakilerden hangisi doğ- sorularının cevabı işi yapan ögeyi vermez.
rudur?
II. Edilgen eylemlerde özne belli olmadığı için gizli özne
A) I. metinde açıklanan durumun sonucunda oluşmuş bulunur.
bir kabulü bildirmektedir. III. Bir fiilin edilgen olması için üzerine belli ekler alması
B) I. metinle anlam ve içerik yönünden hiçbir ilgisi yok- gerekir.
tur. IV. İşi yapanın değil, işten etkilenenin bilindiği cümlelerde
C) I. metinde açıklanan durumla çelişen bir kuraldan gerçek özne yoktur.
bahsedilmiştir.
D) I. metinde açıklanan durum, II. metindeki kural sonu- yargılarından hangileri doğrudur?
cunda oluşmuştur. A) I ve III B) II ve III
C) II ve IV D) I, III ve IV

2 İşi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere etken
fiil denir. Örneğin “Babam her gün kitap okuyor.” cüm- 4 Nesnesi olan ya da nesne alabilen eylemlere geçişli
lesinde “okuma” eylemini yapan bir özne (babam) var- eylem denir. Geçişli fiiller, yükleme sorduğumuz “Neyi?,
dır. İşi yapan gerçek bir özne olduğu için bu cümlenin Kimi?, Ne?” sorularına cevap verir. Örneğin “İçeriden bir
yüklemi etkendir. “Bu kitabı dün aldım.” cümlesinde de bardak su getirdi.” cümlesinde “getirmek” eyleminden
açıkça söylenmese bile “alma” eylemini gerçekleştiren bir etkilenen varlık “bir bardak su”dur. Bunu yükleme sordu-
özne (ben) vardır. Özne bir sözcük olarak verilmeyerek ğumuz “Ne?” sorusu ile bulabiliriz. Buna göre “getirmek”
gizlenmiş olsa da cümlede işi yapan belli olduğu için bu fiili nesne aldığı için geçişlidir.
cümlenin yüklemi çatısına göre etkendir.
Yukarıdaki parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi
Yukarıdaki parçada aşağıdaki sorulardan hangisinin söylenebilir?
cevabı yoktur?
A) Konusu nesnesine göre eylemlerin tasnifidir.
A) Ne tür fiillerde etkenlikten söz edilebilir? B) Parçada “Fiillerin geçişli olduğunu tespit etmek için
B) Fiiller çatılarına göre kaç başlık altında incelenir? neler yapılabilir?” sorusunun cevabı vardır.
C) Bir cümlede özne kullanılmasa dahi etken çatıdan C) Örneklendirme ve benzetme birlikte kullanılmıştır.
söz edilebilir mi? D) Parçanın yazılma amacı bir durum üzerindeki yaygın
D) Hangi durumlarda etken fiilden söz edilebilir? kanıları değiştirmektir.

Markaj Yayınları / 8. Sınıf Türkçe
MARKAJ YAYINLARI 33