Page 34 - 8. SINIF TÜRKÇE DUBLEKS ÖĞRETEN PARAGRAF

PARAGRAF TESTİ 16 FİİLDE ÇATI

5 Nesnesine göre çatılar, geçişli ve geçişsiz olmak üzere 7 “-l, -n” ekleri, öznesine göre fiillerin çatı özelliğini değiş-
ikiye ayrılır. Cümle çatısının geçişli mi geçişsiz mi oldu- tiren eklerdir. Edilgen fiiller bu ekleri üzerinde mutlaka
ğunu tespit etmenin en kolay hâli; iş, oluş, hareket bildi- taşır. Etken çatılı bir fiile getirilen “-l, -n” ekleri, fiilde işi
ren yüklemin başına “onu” sözcüğü getirmektir. Çünkü yapan kişinin belirsizleşmesine neden olur. Eklendiği fiil
“onu” ifadesi, üzerindeki belirtme hâl ekinden (-i) dolayı kök ya da gövdesinde anlamsal bir değişikliğin yanında
cümlede nesne görevinde kullanılır. Dolayısıyla bu söz- yapısal bir değişime de yol açabilir. Yani eklendiği sözcük
cükle kullanıldığında anlamsız olmayan yüklemlerin basit yapılıyken (fiil kökü hâlindeyse) onu türemiş yapılıya
nesne alabilir nitelikte olduğu anlaşılır ve bu yüklemler dönüştürür.
geçişli olarak ifade edilir. Aksi hâlde geçişsiz fiildir.
Yukarıdaki parçaya göre aşağıdakilerden hangisi
Yukarıdaki parçaya göre “geçişsiz fiiller”in tanımı aşa- söylenemez?
ğıdakilerden hangisidir? A) Bir fiilin edilgen olması onun yapıca türemiş olduğu
A) Başına “onu” sözcüğü getirilebilen yüklemlerdir. anlamına gelir.
B) Nesne ile kullanıldığında anlamsal bir hata görülme- B) “-l, -n” ekleri fiillerin kök ya da gövdelerine eklenerek
yen fiillerdir. yeni fiiller oluştururlar.
C) Nesne ile kullanımı mümkün olmayan fiillerdir. C) “-l, -n” ekleri, cümlede işi yapanın tespiti üzerinde et-
D) Başına “onu” getirildiğinde anlamsız olan ve işi yapan kilidir.
gerçek bir kişinin olmadığı fiillerdir. D) Etken fiillerin tümü basit yapılı, edilgen fiillerin tümü
türemiş yapılıdır.

6 Bir fiilin nesne alıp alamadığını durum fiillerinde olduğu 8 Fiilin nesne alabilip alamamasına ya da öznenin fiilde
gibi fiilin önüne “onu” sözcüğü getirerek tespit edebili- bildirilen işle ilgili olarak gösterdiği özelliğe eylem çatısı
riz. Örnek üzerinden anlatmak istediğimizi netleştirelim. denir. Bu konunun en iyi şekilde yapılabilmesi için cümle-
Cümlemiz “Okudu.” olsun. Cümlede başka öge olmasa nin ögeleri konusunun kesinlikle tam anlamıyla öğrenilmiş
da fiilin nesne alıp alamadığını kontrol edebiliriz çünkü olması gerekir. Çünkü bu konu direkt ögeler konusu üze-
fiilde çatı, ögelerle değil fiilin özelliği ile ilgilidir. “Onu rine kuruludur. Öğrenciler bu konuya genellikle ön yar-
okudu.” diyebileceğimizden fiil nesne alabilir yani geçiş- gılıdır. Hatta zor ve yapılamayacağına inanırlar. Aslında
lidir. Başka bir cümle de “Oturdu.” olsun. “Onu oturdu.” diğer konulara göre daha hızlı çözülebilen sorulardan
diyemediğimizden fiil nesne alamaz yani geçişsizdir. oluşmaktadır. Örneğin geçişli-geçişsiz soru kalıplarında
Yukarıdaki parçadan hareketle aşağıdaki çıkarımlar- sorular dört saniyede çözülebilir.
dan hangisi yapılabilir? Parçada, fiilde çatı konusu ile ilgili;

A) Bir cümlede nesne kullanılmasa bile fiil geçişli ola- I. Cümlenin ögeleri konusu ile bağlantılı olduğuna,
bilir. II. Başka konulardan daha kısa sürede çözüleceğine
B) Bir fiilin geçişsiz olması için işi yapanın net olarak bi- III. Öğrencilerin konuya peşin hükümlü yaklaştığına
linmesi gerekir.
yukarıdakilerin hangilerine vurgu yapılmıştır?
C) Her durum fiili aynı zamanda geçişlidir.
D) Fillerin çatı özellikleri kullanıldıkları cümleye göre de- A) I ve II B) I ve III
ğişebilir. C) II ve III D) I, II ve III

34 Markaj Yayınları / 8. Sınıf Türkçe
MARKAJ YAYINLARI